Wybrane zagadnienia z pedagogiki upośledzonych umysłowo
Upośledzenie umysłowe
- krótkie wprowadzenie
Charakterystyka osób upośledzonych
umysłowo w poszczególnych stopniach
Przyczyny upośledzenia umysłowego
Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo z uwzględnieniem poziomu zachowania przystosowawczego
Upośledzenie umysłowe - krótkie wprowadzenie
Osoby z upośledzeniem umysłowym mogą być charakteryzowane ze względu na:
- poziom rozwoju intelektualnego (osiągają oni wyniki w testach inteligencji znacznie niższe od normy),
- poziom przystosowania społecznego (nie adoptują się właściwie do wymagań życia społecznego).
Obniżenie
poziomu rozwoju intelektualnego oraz przystosowania społecznego
mają miejsce już we wczesnym wieku (American Psychiatric Association, 1980;
Grossman, 1983). Osoby upośledzone umysłowo stanowią od 1% do 3%
ogólnej populacji (Tarr, 1985 za: Davidoff, 1987).
W literaturze powszechnie stosuje się termin
"upośledzenie umysłowe" (mental retardation). Obecnie zaleca się
posługiwanie określeniem "niepełnosprawnosć intelektualna" (intellectual
disability). Nie zaleca się według Światowych Gremiów Ekspertów
(np. AAID) używania terminów
"oligofrenia", "niedorozwój", "upośledzenie" gdyż są zbyt medyczne. Niestety
są do dziś stosowane, np. jako człon nazwy subdyscypliny pedagogiki specjalnej:
"oligofrenopedagogika". Prezentowane materiały pochodzą z końca lat 80. XX wieku.
W związku z tym uwzględniają stosowaną wtedy terminologię. Upośledzenie umysłowe można podzielić na cztery
kategorie: lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie. Tabela 1 określa przedziały wartości I.I.
oraz częstość występowania poszczególnych stopni w populacji osób upośledzonych.
| Stopień upośledzenia | Wartości ilorazu inteligencji | Występowanie w populacji upośledzonych umysłowo |
|---|---|---|
| Lekki (ang. mild) | 50-70 | 80% |
| Umiarkowany (ang. moderate) | 35-49 | 12% |
| Znaczny (ang. severe) | 20-34 | 7% |
| Głęboki (ang. profound) | Poniżej 20 | Mniej niż 1% |
Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (UUWSL)
Większość
osób upośledzonych umysłowo to osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim.
Rozwój tych osób we wczesnych latach życia przypomina rozwój dzieci w normie
intelektualnej. Uczą się one porozumiewania z otoczeniem oraz dbania o siebie.
Objawy upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim zwykle stają się widoczne wtedy, gdy dziecko zaczyna naukę w szkole podstawowej, a wcześniej często trudno jest dostrzec wyraźne różnice, zwłaszcza w wyglądzie i rozwoju fizycznym, między dziećmi z lekką niepełnosprawnością intelektualną, a ich sprawnymi intelektualnie rówieśnikami. Dzieci niepełnosprawnie intelektualnie w stopniu lekkim w zakresie przyswajania treści dydaktycznych
osiągają maksymalnie poziom szóstej klasy (amerykańskiej szkoły podstawowej). Nie ma pojedyńczego
zespołu zaburzeń intelektualnych. Ludzie upośledzeni umysłowo w stopniu
lekkim, podobnie jak osoby sprawne, różnią się znacznie między sobą, co nazywamy różnicami indywidualnymi. W przypadku UUWSL powszechne są następujące zaburzenia: koncentracji uwagi (Zeaman,1973);
krótko- i długotrwałej pamięci (Jensen, 1970; Spitz, 1973); myślenia
abstrakcyjnego (Feuerstein 1981); celowego działania - wymagającego czasu
na zrozumienie celowości wykonywanych czynności (Feuerstein i Jensen,
1980) oraz wykorzystania intuicji w procesie kojarzenia jednego aspektu
z drugim (Campione,1982 za: Davidoff, 1987).
Podobnie jak to ma miejsce w przypadku dorosłych w normie intelektualnej, także
dorośli upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim są w stanie żyć wśród innych ludzi i pracować (Evans,1983). Ci, którzy są dobrze przystosowani integrują
się ze społecznością ludzi sprawnych intelektualnie. Ta ich zdolność do przystosowania się
manifestuje się wytrwałością, samostanowieniem, zadowoleniem z życia, wiarą w siebie, szacunkiem
dla przełożonych (np.
w pracy), właściwym zachowaniem w pracy (Robinson i Robinson, 1981;
Scarr, 1981b za: Davidoff, 1987). W dorosłym życiu UUWSL wymagają w dalszym ciągu pomocy,
szczególnie w sytuacjach stresowych.
Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (UUWSU)
Upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym zatrzymują się na poziomie rozwojowym dzieci w młodszym wieku. Rzadko opanowują oni materiał dydaktyczny prekraczający treści programowe drugiej klasy szkoły podstawowej dla dzieci sprawnych intelektualnie (szkoły amerykańskiej). Wydają się oni być nieświadomymi społecznych możliwości oraz mają trudności w zaspokajaniu swoich potrzeb. UUWSU wymagają stałej obecności innych osób na przestrzeni swojego życia. Tym niemniej mając stworzone odpowiednie warunki bytowe (zakład pracy chronionej) mogą oni żyć i pracować w społeczeństwie, tak jak ludzie dorośli.
Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym i głębokim (UUWSG)
Upośledzenie
umysłowe w stopniu znacznym i głębokim jest zwykle rozpoznawalne w chwili
urodzenia. W
związku z zaburzeniami umysłowymi ludzie ci często charakteryzują się także
poważnymi zaburzeniami w stanie zdrowia. Z uwagi na to należy im zapewnić
ciągłą opiekę ze strony innych osób.
U upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym nie rozwija się wcale lub rozwija się w
bardzo małym stopniu mowa jako narzędzie komunikacji, a sprawność motoryczna
osiąga niski poziom. Za pomocą odpowiedniego treningu mogą nauczyć się
samoobsługi. Mogą oni nauczyć się ubierać i rozbierać, samodzielnie jeść,
myć ręce i twarze, korzystać z toalety. Jako dorośli UUWSZ mogą wykonywać
proste zadania , ale pod kontrolą innych osób (Whitman, 1983 za: Davidoff, 1987).
Głęboko upośledzeni umysłowo są osobami o najcięższym stopniu upośledzenia.
Są defektywni prawie we wszystkich sferach rozwoju. Mają poważne zaburzenia
w stanie zdrowia oraz przejawiają wady analizatorów zmysłów. Brakuje im mobilności.
Zdolność do komunikacji jest minimalna. W najlepszym razie ich osiągnięcia
są niskie. Ograniczają się zwykle do opanowania podstawowych czynności samoobsługowych.
UWAGA:Powyższe opisy mogą sugerować,
że upośledzeni umysłowo mają sztywne ograniczenia rozwojowe. Jednak
tak jak ludzie w normie intelektualnej upośledzeni umysłowo są zdolni do
funkcjonowania w pewnym zakresie. Gdy są pozostawieni sami sobie w specjalnych ośrodkach z
niewystarczającą liczbą personelu, wciąż istniejących, ich rozwój przebiega
w sposób niezadowalający (Cunningham, 1985; Schumer, 1983 za: Davidoff, 1987). Dzięki właściwej
stymulacji mającej miejsce w rodzinach akceptujących i kochających takie
osoby, mogą oni urzeczywistniać w pewnym zakresie swój potencjał. Wyniki badań
dotyczące efektywności programów rewalidacyjnych realizowanych we wczesnym
dzieciństwie są zadziwiająco pomyślne. W niektórych przypadkach nawet dzieci
upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym mogą nauczyć się czytać osiągając
prawie poziom szkoły podstawowej a także realizować materiał dydaktyczny
szkoły powszechnej (Pines, 1982 za: Davidoff, 1987).
Przyczyny upośledzenia umysłowego
Co powoduje upośledzenie umysłowe? Istnieje ogromna różnorodność biologicznych oraz społeczno-psychologicznych czynników, które wywołują upośledzenie umysłowe.
Przyczyny biologiczne
Nie ulega wątpliwości, że czynniki biologiczne powodują U.U. Znanych jest ponad 330 różnorodnych nieprawidłowości - mutacji genów recesywnych, które prowadzą do głębokich zaburzeń intelektualnych (Cavalli-Sforza i Bodmer, 1971 za: Davidoff, 1987). Zaburzenia struktury chromosomów w każdym okresie rozwoju, a w szczególności w okresie gdy kształtuje się mózg, mogą powodować U.U. Infekcje, zatrucia, niedobory tlenu,uszkodzenia (urazy) mające miejsce przed porodem, podczas porodu i w okresie poporodowym mogą wywołać U.U. Uraz głowy jest szczególnie niebezpieczny wtedy, kiedy mózg płodu szybko się rozwija, w okresie po zapłodnieniu oraz podczas pierwszych lat życia dziecka. Jeśli matka zachoruje na różyczkę (jedna spośród chorób wirusowych) podczas pierwszych trzech miesięcy ciąży, to choroba ta spowoduje uszkodzenie układu nerwowego płodu a w konsekwencji upośledzenie umysłowe noworodka. Matki jeszcze nie narodzonych dzieci spożywające nawet umiarkowane ilości alkoholu muszą liczyć się z większym prawdopodobieństwem, że urodzone przez nie dzieci będą U.U. U.U. może być także wywołane niedoborem tlenu oraz urazami głowy (czaszki) podczas trudnego porodu. Czynniki negatywne występujące w okresie prenatalnym (przedporodowym) częściej powodują upośledzenie umysłowe głębszego stopnia, a czynniki negatywne występujące w okresie postnatalnym (poporodowym) częściej wywołują U.U. w stopniu lekkim (Moser, 1985 za: Davidoff. 1987). Zaburzenia metaboliczne oraz niedożywienie płodu mogą również przyczynić się do U.U. Złe odżywianie się matki ciężarnej znajduje się także w tej kategorii. Do przyczyn U.U. należą także: nadużywanie leków przez ciężarną matkę, co prowadzi do zmniejszenia ilości hormonu tarczycy we krwi, promieniowanie jonizujące, niedobór jodu lub dziedziczenie (Ingalls, 1978 za: Davidoff, 1987).
Przyczyny rodzinno-środowiskowe
Około
80% osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim pochodzi ze środowisk
o niskim statusie socjoekonomicznym, a ich upośledzenie nie jest wywołane
czynnikami biologicznymi. Z
racji tego, że środowisko społeczne uważa się za bardzo istotny czynnik
mający wpływ na opóźnienie rozwojowe dziecka, to ten rodzaj upośledzenia
umysłowego nazywa się "rodzinno-środowiskowym" lub "kulturowo-rodzinnym".
Termin ten przypomina o zróżnicowanych warunkach, które idą w parze z biedą, co powoduje
obniżenie poziomu intelektualnego dziecka, które jest w nich wychowywane.
Zatrucia, złe żywienie, niewłaściwa dbałość o zdrowie, np. zaniedbanie problemu
tarczycy lub zaburzeń słuchu, znacznie niższy od optymalnego poziom stymulacji
rozwojowej, chaos w procesie wychowania oraz zubożone otoczenie językowe
stanowią czynniki, które można brać pod uwagę. W połączeniu z zaburzeniami
organicznymi czynniki wymienione powyżej mogą wywołać U.U.
Podejście
kulturowo-środowiskowe do zagadnienia etiologii U.U. ma silne wsparcie.
Jeśli dzieci z wysokiego ryzyka pojawienia się u nich upośledzenia umysłowego
w stopniu lekkim zostaną umieszczone w środowiskach rodzinnych o optymalnych
warunkach wychowawczych, to nie funkcjonują one już jak dzieci z U.U. (Garber,
1986 za: Davidoff, 1989). Dzieci pochodzące z biednych rodzin, które zostały
zaadoptowane przez rodziców charakteryzujących się wysokim statusem socjoekonomicznym funkcjonują na znacznie wyższym poziomie intelektualnym
w porównaniu do ich biologicznego rodzeństwa, które pozostało w macierzystym
domu rodzinnym, nie zapewniającym im odpowiednich warunków psychologiczno-pedagogicznych, socjalno -bytowych (Schiff i in., 1982 za: Davidoff, 1987).
Nawet w starszym wieku deficyty wynikające z upośledzenia umysłowego o charakterze rodzinno-środowiskowym są możliwe do skorygowania za pomocą pozytywnego wpływu środowiska wychowawczego.
Prowadząc badania w Izraelu Reuven i Feuerstein oraz ich współpracownicy już na początku lat 80. XX wieku skoncentrowali
się na osobach upośledzonych umysłowo w wieku od 10 do 18 lat (z I.I. wynoszącym
powyżej 40 punktów), których deficyty wynikały ze złych warunków socjalno-bytowych rodziny
i ograniczały ich możliwości w zakresie uczenia się. Program Feuersteina miał na celu nauczenie dzieci, w jaki sposób korzystać z umysłu zgodnie z zasadami logiki.
Zadania na rycinie 1, na przykład, uczą dziecko odnajdywania relacji, kontekstów
oraz związków przyczynowo-skutkowych. Metody i teorie Feuersteina są do dziś przedmiotem badań na terenie
USA.
Rycina 1
Materiały
wykorzystywane w instrumentalnym programie wzbogacania rozwoju poznawczego
upośledzonej młodzieży opracowanego przez Feuersteina. Wychowawca, nauczyciel,
terapeuta tworzy modele podstawowych zdolności poznawczych oraz krytykuje,
zachęca, pochwala, nakłania do ćwiczenia i rozwijania myślenia. Celem
ćwiczenia z lewej strony jest uczenie osoby panowania nad własną impulsywnością (przez zachęcanie do zastanowienia się przed podjęciem działania). Ćwiczenie z prawej strony pomaga w przezwyciężeniu
tendencji do widzenia przedmiotów i zdarzeń w izolacji, w oderwaniu od siebie (za: Feuerstein,
1979).
OPIS ĆWICZEŃ
Zamaluj
linie tak, aby najmniejszy kwadrat znajdował się poniżej a największy kwadrat
najwyżej.
Wodź
ołówkiem po zamalowanych liniach, aby największy kwadrat wydawał się być na dole,
a najmniejszy na górze.
Zamaluj linie tak, aby środkowy kwadrat wydawał się być na górze w stosunku do pozostałych dwóch
kwadratów.
Spójrz
na rysunki
1.Garnek jest pełen wody.
2.Co się stało?
3.Garnek jest pusty.
Dwie możliwości:
2A Woda została wylana.
2B Woda wyparowała.
Czy
istnieje jeszcze jakaś możliwość?..........................
Źródło: Davidoff L.L., Introduction to Psychology, McGraw-Hill Book Company, New York 1987, 3rd ed.(s. 273-275)
Charakterystyka upośledzonych umysłowo według poziomu zachowania przystosowawczego
| Wiek 3 lata i powyżej: głęboki |
Zaradność życiowa pije z filiżanki z pomocą, „współpracuje” z opiekunem, otwierając usta podczas jedzenia Rozwój fizyczny siedzi bez podpierania lub podciąga się do pozycji pionowej; wyciąga rękę po przedmioty; dobrze chwyta wykorzystując kciuk ; manipuluje przedmiotami (bawi się butami albo swoimi stopami) Komunikacja naśladuje dźwięki , śmieje się lub odpowiada uśmiechem (mówi " Da - da " , " bu- bu ", w sposób czuły) ; jednak jej/jego mowa nie jest narzędziem myślenia; może komunikować się za pomocą dźwięków, prostych gestów lub znaków umownych Funkcjonowanie społeczne rozpoznaje znajome osoby i nawiązuje z nimi kontakty o charakterze niewerbalnym, bezsłownym |
|
Wiek 3 lata: znaczny Wiek 6 lat i więcej: głęboki |
Zaradność życiowa: próbuje jeść palcami; " współpracuje" z opiekunem podczas ubierania się , kąpieli i codziennej toalety, zdejmuje niektóre części ubrania (skarpetki), ale nie przyswaja w pełni czynności rozbierania się do kąpieli albo ubierania się w piżamę przed położeniem się spać. Rozwój fizyczny: staje samodzielnie albo chodzi sama/sam bądź z pomocą, dość niezgrabnie (niestabilnie). Komunikacja: jedno albo dwa słowa ("Mama", "tata") , ale przeważnie jej/jego mowa zatrzymuje się na etapie gaworzenia Funkcjonowanie społeczne: reaguje na bodźce wywoływane przez innych ludzi, według przewidywalnych wzorów; sygnalizuje potrzeby przez gesty, płacz, krzyk albo wskazując na coś; bawi się w łatwe gry; uczestniczy w prymitywnych zabawach o ograniczonej liczbie interakcji ; potrafi bawić się sam/sama zabawkami, ale tylko przez kilka minut |
|
Wiek 3 lata: umiarkowany Wiek 6 lat: znaczny Wiek 9 lat i więcej: głęboki |
Zaradność życiowa: próbuje samodzielnie jeść za pomocą łyżki, jednak rozlewając płyn, zupę koło siebie, zdejmuje skarpetki, spodnie, współpracuje z opiekunem przy kąpaniu się, może wskazywać na to, że spodnie są mokre, nawiązuje współpracę podczas codziennej toalety. Rozwój fizyczny: chodzi samodzielnie utrzymując równowagę, umie podawać piłkę lub inne przedmioty, rzucając je innym, umie biegać i wspinać się na stopnie schodów z pomocą opiekuna Komunikacja: stosuje w czynnej mowie 4 lub 6 słów, potrafi komunikować wiele własnych potrzeb za pomocą gestów (wskazując na coś, kogoś) Funkcjonowanie społeczne: bawi się z innymi przez krótki okres czasu, często w postaci, tzw. zabawy równoległej lub pod kontrolą opiekuna, rozpoznaje innych, jest w stanie ujawnić swoje preferencje dla niektórych osób w porównaniu z innymi (umie zasygnalizować kogo lubi, a kogo nie) |
|
Wiek 3 lata: lekki Wiek 6 lat: umiarkowany Wiek 9 lat: znaczny Wiek 12 lat i więcej: głęboki |
Zaradność życiowa: je za pomocą łyżki (kaszę, ryż itp) jednak towarzyszy temu duży nieład, pije bez pomocy, potrafi zdejmować i zakładać niektóre części ubrania (skarpetki, pończochy, bieliznę, sukienkę, spodenki bokserskie). Próbuje kąpać się lub myć ręce, ale wciąż wymaga wiele pomocy ze strony innych. Wskazuje (sygnalizuje) potrzebę pójścia do toalety. Rozwój fizyczny: potrafi wchodzić i schodzić ze schodów, ale używając jednocześnie, w tej samej chwili dwóch stóp (a nie naprzemiennie, dostawiając stopy, jako to zwykle się robi wchodząc po schodach), potrafi biegać lub skakać, stawać na jednej nodze, podawać piłkę innym, przenosić przedmioty, rozwiązywać proste łamigłówki, zagadki, puzzle bez pomocy (bardzo proste układanki) Komunikacja: mówi za pomocą zdań składających się z 2 do 3 wyrazów. Nazywa proste, powszechnie spotykane, przedmioty i często widzianych ludzi, tj. "chłopiec", "dziewczynka", "samochód", "lody", "kapelusz". Rozumie pojedyncze polecenia: „załóż buty na nogi”, „siądź tam”, „załóż płaszcz”. Zna ludzi po imieniu, jeśli komunikuje się w sposób niewerbalny (bezsłowny), to może zastosować wiele gestów, aby zaspokajać potrzeby lub interpretować informacje pochodzące od innych osób Funkcjonowanie społeczne: bierze udział w prostych zabawach, zwykle bawiąc się tylko z jedną lub co najwyżej dwiema osobami. Gdy bawi się z więcej niż dwiema osobami, to zabawa musi być kierowana przez osobę dorosłą. Potrafi odróżniać ludzi, z którymi lubi i nie lubi się bawić. |
|
6 lat: lekki 9 lat: umiarkowany 12 lat i więcej: znaczny 15 lat i powyżej: głęboki |
Zaradność życiowa: je łyżką lub widelcem, wykonując tę czynność może rozlać lub zrzucić jedzenie na podłogę; ubiera się, ale potrzebuje pomocy przy zapinaniu guziczków bądź zapinaniu kurtki na zamek; próbuje sam/a się kąpać, ale potrzebuje przy tym pomocy; portafi myć się i wycierać ręce, ale wykonuje te czynności mało efektywnie; nie w pełni samodzielnie korzysta z toalety, czasami robi to nieudolnie. Rozwój fizyczny: umie skakać (na jednej nodze) i podskakiwać, wchodzić po schodach stawiając stopy naprzemiennie; jeździ na rowerku trójkołowym lub rowerze wtedy, gdy ma ponad 8 lat; potrafi wchodzić na drzewa lub chodzić po wyznaczonej linii; bierze udział w zabawach tanecznych, potrafi rzucać piłką i trafiać do celu. Komunikacja: ma słownictwo w liczbie ponad 300 słów i używa gramatycznie poprawnych zdań. W zakresie komunikacji niewerbalnej może korzystać z wielu gestów, żeby komunikować swoje potrzeby. Rozumie sens prostych słownych poleceń, komunikatów, wskazówek i pytań ("połóż to na półce!", "gdzie mieszkasz?"); mowa może być czasami niewyraźna. Potrafi zrozumieć komunikaty, znaki i symbole spotykane powszechnie w jego otoczeniu: "lody", "stop - trzeba się zatrzymać", "wyjście", "wejście", "toaleta dla pań/panów". Mówi o swoich doświadczeniach, używając prostego języka. Funkcjonowanie społeczne: uczestniczy w zajęciach grupowych i prostych grach zespołowych; współpracuje z innymi biorąc udział w prostych zabawach (w dom, w sklep) oraz uczestniczy w zajęciach artystycznych (teatr, taniec, zajęcia plastyczne). |
| 9 lat: lekki 12 lat: umiarkowany 15 lat i więcej: znaczny |
Zaradność życiowa: Właściwie je posługując się łyżką i widelcem, potrafi posmarować chleb masłem; wymaga pomocy przy krojeniu mięsa, potrafi nakładać ubranie, zapinać je na guziki, bądź na zamek błyskawiczny. Umie zawiązać sznurowadła u butów. Kąpie się, ale z małą pomocą opiekuna. Jest przygotowana/y do korzystania z toalety. Myje ręce i twarz bez pomocy. Rozwój fizyczny: potrafi biegać, skakać, podskakiwać, tańczyć, jeździć na łyżwach, lub sankach i skakać na skakance. Potrafi wchodzić i schodzić po schodach na przemian stawiając stopy. Potrafi rzucać piłką do celu. Komunikacja: posługuje się złożonymi zdaniami, mowa jest na ogół wyraźna i zrozumiała, podczas rozmowy rozumie bardziej złożone pod względem morfologicznym słowa takie jak : „ponieważ”, „jednak”, „ale”. Rozpoznaje znaki i słowa, ale nie potrafi czytać ze zrozumieniem tekstu artykułu w gazecie itp. Funkcjonowanie społeczne: uczestniczy w zajęciach grupowych spontanicznie, może brać udział w prostych grach zespołowych na zasadach współzawodnictwa (zawodów): przeciąganie liny, ściganie się. Jest zdolna/y do zawierania przyjaźni i utrzymywania jej przez tygodnie lub miesiące. Aktywność ekonomiczna: Jest zdolna/y do zrobienia prostych zakupów posługując się kartką zawierającą listę produktów do kupienia; rozumie, że pieniądze mają swoją wartość, ale nie wie jak z nich korzystać, z wyjątkiem sytuacji korzystania z automatów na monety. Codzienne obowiązki: potrafi przygotowywać proste posiłki (kanapki), pomaga przy wykonywaniu prostych zadań w życiu codziennym (ścielenie łóżka, zamiatanie, odkurzanie). Potrafi nakrywać do stołu i sprzątać z niego. Zdolność do kierowania sobą: umie zapytać się, czy jest dla niej/niego dostępna jakaś praca, koncentruje uwagę na zadaniu przez 10 minut lub dłużej, stara się być posłuszną/posłusznym i sumiennie wykonywać powierzane obowiązki. |
|
12 lat: lekki 15 lat i więcej: umiarkowany |
Zaradność życiowa: umie sam/a się odżywiać, kąpać, ubierać, może wybierać sobie codziennie ubrania, w których wyjdzie na zewnątrz, potrafi przygotowywać łatwe posiłki (np. kanapki) dla siebie lub innych osób, czesać i szczotkować włosy, myć je szamponem i robić sobie loki, prać, prasować i samodzielnie przechowywać ubrania. Rozwój fizyczny: dobra kontrola własnego ciała, dobra zarówno mała, jak i duża motoryka. Komunikacja: prowadzi prostą rozmowę, używa złożonych zdań, rozpoznaje słowa, odczytuje zdania, ogłoszenia, oznaczenia, komunikaty i prosty materiał drukowany z pewnym (niepełnym) zrozumieniem. Funkcjonowanie społeczne: potrafi współpracować lub współzawodniczyć z innymi Aktywność ekonomiczna: można ją/go wysłać na zakupy po kilka artykułów spożywczych, bez kartki, umie zrobić mniejsze zakupy, jest w stanie policzyć mniejszą sumę pieniędzy (z dokładnością co do jednego dolara). Codzienne zajęcia: potrafi wykonywać proste, codzienne domowe obowiązki takie jak: ścieranie kurzu, wyrzucanie śmieci, mycie naczyń. Potrafi przygotowywać proste posiłki wymagające mieszania ze sobą kilku składników. Zdolność do kierowanie sobą: Podejmuje samodzielnie większość czynności. Koncentruje uwagę na zadaniach przez 15 - 20 minut i dłużej. Sumiennie wykonuje większość obowiązków, które są mu przydzielone. |
|
15 lat i dorośli: lekki UWAGA: osoby, które w sposób rutynowy wykonują czynności na wyższych poziomach kompetencji w zakresie zachowania przystosowawczego niż zilustrowano na tym modelu, nie powinny być uznawane za defektywne w zakresie zachowania przystosowawczego, ponieważ z założenia osoba nie jest upośledzona, o ile nie wykazuje wyraźnego deficytu w zakresie mierzonej inteligencji i zachowania przystosowawczego; te osoby, które funkcjonują na wyższych poziomach niż zilustrowano tutaj, nie mogą być uznawane za upośledzone) |
Zaradność życiowa: rozwija dbałość i troskę o siebie i otoczenie, sprząta wokół siebie, dba o własne odżywianie, kąpie się, bierze prysznic, korzysta z toalety. Może potrzebować jednak wskazówek i porad (opieki) w odniesieniu do dbałości o swoje zdrowie i swoją osobistą higienę, może potrzebować pomocy przy wyborze i zakupie odpowiedniej odzieży. Rozwój fizyczny: jest w stanie z łatwością przemieszczać się i orientować w swoim rodzinnym mieście (lub w najbliższej okolicy, własnej dzielnicy w dużym mieście), na terenie szkoły lub jakiejś instytucji, nie może wyjeżdżać sama/sam do innych miast, bez pomocy. Umie jeździć na rowerze, na nartach, łyżwach, skakać na trampolinie lub na innych przyrządach gimnastycznych, które wymagają dobrej koordynacji ruchowej. Komunikacja: komunikuje się z wykorzystaniem złożonych pojęć werbalnych, słownych i rozumie ich znaczenie. Prowadzi codzienną rozmowę, ale nie potrafi zrozumieć w dyskusji sensu pojęć abstrakcyjnych, metafor, związków frazeologicznych, idiomów lub terminów filozoficznych. Posługuje się telefonem i komunikuje za pomocą pisma swoje emocje w postaci prostego listu oraz umie wykonać listę swoich obowiązków, ale nie jest w stanie napisać eseju, stosując pojęcia abstrakcyjne lub nie umie opisywać ważnych, teraźniejszych wydarzeń Funkcjonowanie społeczne: wchodzi w interakcje na zasadzie współpracy i współzawodnictwa z innymi, inicjuje niektóre grupowe, zespołowe działania, początkowo realizując cele w przestrzeni społecznej lub cele związane ze sferą emocjonalną. Może przynależeć do lokalnej grupy rekreacyjnej lub wyznaniowej, ale nie do organizacji o charakterze obywatelskim lub do grup osób szczególnie wykształconych (np. klub fotograficzny, klub dobrej książki, rotary club). Jest w stanie czerpać radość z rekreacji, grając w kręgle, tańcząc, oglądając telewizję, grając w warcaby, ale nie jest kompetentna/kompetentny w zakresie takich czynności rekreacyjnych jak: tenis, żeglarstwo, gra w brydża, gra na pianinie, gra w szachy, ani też w takich zajęciach podejmowanych w czasie wolnym, które wymagają szybkiego, systematycznego lub kompleksowego planowania, pociągającego za sobą zdolność do przewidywania z uwzględnieniem wielu różnorodnych aspektów Aktywność ekonomiczna: potrafi pójść do kilku sklepów z różnym asortymentem, aby kupić kilka artykułów, bez pomocy kartki z listą produktów, które ma kupić. Jest w stanie rozmienić pieniądze, ale nie jest w stanie korzystać z usług bankowych czy też z usług innych instytucji finansowych. Może zarabiać na życie, ale ma problem z gospodarowaniem pieniędzmi, bez kontroli opiekuna. Zaradność: potrafi gotować proste potrawy, przygotowywać proste posiłki i wykonywać proste codzienne czynności, zadania, takie jak: mycie podłogi i okien, odkurzanie, przygotowywanie posiłków, pranie. Jako dorosły może być zatrudniona/zatrudniony w zawodach wymagających wykonywania prostych czynności, częściowych, ale nie pełnych kwalifikacji. Zdolność do kierowania sobą: zapoczątkowuje sam/a większość działań i czynności. Jest w stanie koncentrować się na wykonywanym zadaniu przez okres od 15 do 20 minut; jest dokładna/y, skrupulatna/y w pracy. Przyjmuje dużą odpowiedzialność za pracę, ale wymaga porady i kontroli w odniesieniu do zadań, które dotyczą dbałości o zdrowie, dbałości o innych czy też złożonych zadań zawodowych. |
LITERATURA:
Davidoff L.L. (1987). Introduction to Psychology. New York Toronto: McGraw - Hill Book Company.
Drew C. J., Logan D.R., Hardman M.L. (1988). Mental Retardation. Columbus Ohio: Merrill Publishing Company.