Dzieci rodziców alkoholików są szczególnie
zagrożone alkoholizmem. Ryzyko wystąpienia alkoholizmu u dzieci
alkoholików, w porównaniu do dzieci nie-alkoholików wyraża się w stosunku
od 1,5:1 do 9:1 w zależności od różnorodnych czynników środowiskowych i
genetycznych (Russell, 1990). Literatura na temat dzieci alkoholików (
Black, 1981; Woititz, 1983) sugeruje, że wszystkie dzieci alkoholików znajdowały
się także w grupie ryzyka różnorodnych trudności społecznych i emocjonalnych.
Jakie zmienne różnicują osoby,
które doświadczyły negatywnych skutków alkoholizmu swoich rodziców od tych,
które nie mają takich doświadczeń? Kilka badań sugeruje, że zmienne w
obrębie środowiska rodzinnego mogą być powiązane ze zmiennymi osobowościowymi,
które sprawiają, że daną osobę można zaliczyć do grupy ryzyka (Rogosch,
Chassin i Sher, 1990). Moos i Billings (1982) stwierdzili wyższe poziomy
niepokoju, lęku i depresji wśród dzieci alkoholików w porównaniu z dziećmi
rodziców nienadużywających alkoholu i wśród dzieci nie-alkoholików.
Moos i Moos (1984) stwierdzili, że rodziny z problemem alkoholowym ujawniły
mniejszą zgodność, koherencję oraz większą konfliktowość niż rodziny bez problemu alkoholowego.
Roosa, Beals, Sandler i Pillow (1990) uznali alkoholizm za przewlekłą chorobę,
które może wpływać na środowisko opiekuńczo-wychowawcze.
Wyniki uzyskane przez J.M. Havey i
D.K. Dodd (1995) wyraźnie ujawniły, że zmienna, która najbardziej różnicowała
badanych adolescentów, którzy próbowali narkotyków od tych, którzy nie
czynili takich prób były przykre zdarzenia mające miejsce w środowisku rodzinnym.
Do przykrych zdarzeń mających miejsce w środowisku rodzinnym zaliczono m.in. sytuacje społeczne, które opisywały następujące twierdzenia kwestionariusza:
"Mama i tato kłócili się w twojej obecności"; "Twoi sąsiedzi
źle mówili o twoich rodzicach"; "Widziałeś jak Twój rodzic zataczał się
po pijanemu"; "Musiałeś iść po rodzica do knajpy, bo się upił". Badani mający kontakt z narkotykami
uzyskali w tych badaniach niższe wyniki niż niepróbujący narkotyków w zakresie kompetencji
szkolnej, a wyższe w zakresie problemów społecznych. Istnieje więc u tych badanych,
którzy brali narkotyki zależność między przykrymi zdarzeniami w domu rodzinnym,
kompetencją szkolną a problemami społecznymi.
Ponadto dzieci alkoholików opisywały swoje
środowisko rodzinne jako będące miejscem większej liczby negatywnych zdarzeń,
mniejszej liczby pozytywnych wrażeń, większej konfliktowości i mniejszej
zgodności (koherencji). Dzieci alkoholików rzadziej także wychowywały się w rodzinach
pełnych, a częściej w niepełnych, zrekonstruowanych lub częściej mieli
opiekunów żyjących w konkubinacie, czy też rodziców, którzy uczęszczali
do szkoły wyższej lub właśnie ją ukończyli. Uzyskane przez J.M. Havey i D.K. Dodd
(1995) wyniki są zgodne z istniejącą literaturą badawczą. Wielu badaczy
(Bennett i Wolin, 1986; Clair i Genest, 1987; Werner, 1986) podkreślało
znaczenie zmiennych środowiska rodzinnego w kształtowaniu się problemów
przystosowawczych i alkoholowych wczesnej dorosłości. Inni badacze (np.
West i Prinz, 1987; Windle, 1990) uznają, że problemy alkoholowe ujawniane
przez dzieci alkoholików mogą być bardziej bezpośrednio powiązane z niekorzystnymi
i stresogennymi warunkami życiowymi niż z alkoholizmem rodziców, jako takim.
Wpływ rodzeństwa jest też ważną zmienną w badaniach nad etiologią uzależnień od narkotyków w rodzinie. Prawdopodobnie ma on znaczenie nie tylko w przypadku uzależnienia od narkotyków, ale także alkoholu. Na przykład Needle i in. stwierdzili, że nastolatki mające starsze rodzeństwo spożywające narkotyki, częściej także ich używały niż nastolatki, których starsze rodzeństwo nie stosowało narkotyków. Wyniki tych badań wskazują na to, że starsze rodzeństwo stanowi bardziej istotny niż rodzice model do naśladowania a młodsze rodzeństwo mające starszego brata lub siostrę, którzy stosują substancje psychoaktywne, może także częściej i wcześniej ich używać. Brook i in. także zanotowali, że starsi bracia mieli większy wpływ na spożywanie narkotyków przez ich młodsze rodzeństwo. Przypuszczalnie, w okresie dojrzewania starsze rodzeństwo wywiera nawet większy wpływ niż rówieśnicy, nakłaniając swoje siostry lub braci do brania narkotyków lub leków (za: Kahn i Monks, 1997). Warto także zapoznać się z nieco zaniedbanym tematem tj. agresją rodzeństwa.
LITERATURA:
Havey J.M.; Dodd D.K. (1995). Research and
commentary. Children of alcoholics, Negative life events and early experimentation
with drugs. Journal of School Psychology, t. 33, 305 -
317.
Kahn M.D., Monks G. (1997). Sibling relational problems, w: Widiger T.A., Frances A.J., Pincus H.A., Ross R., First M.B., Davis W. (eds.), DSM-IV Sourcebook, t. 3, 693-712.