Kradzieże sklepowe
Wprowadzenie
Szczególnym rodzajem kradzieży jest kradzież
sklepowa. Kradzież sklepowa (shoplifting) to przywłaszczenie mienia
przeznaczonego do sprzedaży w godzinach otwarcia sklepu (Francis za: T.Krasnovsky,
R.C. Lane, 1998). W USA jest to jedno z najczęściej stwierdzanych przestępstw.
Szacuje się, że 1 na 12 klientów dokonuje kradzieży sklepowej, a 60% konsumentów
przywłaszczyło mienie sklepowe w jakimś momencie swojego życia (Ray, Klemke,
Kraut za: T.Krasnovsky, R.C. Lane, 1998). Wśród adolescentów od 30 % do
40 % kradnie notorycznie (Cox, Cox, Moschis; Klemke za: T.Krasnovsky, R.C.
Lane, 1998).
Wykrywalność takich kradzieży, w przeciwieństwie
do innych przestępstw, jest niska. 1 na 20 lub nawet 40 złodziei sklepowych
zostaje ujęty przez policję (Griffin za: T.Krasnovsky, R.C. Lane, 1998).
Pomimo że kradzieże sklepowe stanowią poważny problem społeczny, gdyż szkodzą
całemu społeczeństwu, to nie spotkały się, jak do tej pory, z dużym zainteresowaniem
badaczy (por. T.Krasnovsky, R.C. Lane, 1998).
Podkreśla się, że badania prowadzone
w tym obszarze skupiały się na cechach i motywacji złodziei sklepowych, co
miało służyć opracowaniu klasyfikacji. Niewiele badań poświęcono skutkom
oddziaływań psychoterapeutycznych. Badania dotyczące kradnących ze sklepów
adolescentów należą do rzadkości (por. T.Krasnovsky, R.C. Lane, 1998).
Znane w USA klasyfikacje złodziei sklepowych
| Twórca klasyfikacji | Typ złodziei sklepowych | Charakterystyka poszczególnych typów |
|---|---|---|
| Cameron | Boosters Złodzieje zawodowi, przestępcy kradnący profesjonalnie, “Złodzieje komercyjni” |
Stanowili tylko 10% badanych złodziei. Ich motywem przywłaszczenia mienia była sprzedaż ukradzionych artykułów. Utrzymywali silne więzi z subkulturami przestępczymi i często zmieniali formy nielegalnej działalności. |
| Cameron | Snitches Złodziejaszki, drobni złodzieje |
Stanowili 90% badanych w grupie Camerona. Kradli notorycznie. Nie sprzedawali ukradzionych rzeczy. Motywami dokonywanych przez nich kradzieży nie były ani bieda, ani uwarunkowania osobowościowe takie jak np. zaburzenia kompulsywne i neurotyczne. Byli uznawani za budzących szacunek obywateli. Nie utrzymywali żadnych kontaktów z grupami przestępczymi. |
| Moore | Złodzieje sklepowi kradnący impulsywnie (impulse shoplifters) | Stanowili 15,4% ogółu badanych. Kradli w sposób niezaplanowany jedną tanią rzecz, kierując się pokusą. Po zatrzymaniu przez policję reagowali zdziwieniem, zmieszaniem lub szokiem. Mieli poczucie winy, zakłopotania, wstydu. Wykrycie ich kradzieży było dla nich traumatycznym przeżyciem powodującym zaprzestanie dalszych kradzieży. |
| Moore | Złodzieje sklepowi kradnący od czasu do czasu (occasional shoplifters) | Stanowili 15%. Podczas jednego roku kradli średnio od 3 do 10 razy. Powody ekonomiczne były drugorzędnym motywem ich kradzieży. Kradli głównie po to, by sprostać wyzwaniu (by poczuć dreszczyk emocji) lub po to, by przypodobać się rówieśnikom. Po schwytaniu, przyznawali się do kradzieży i mieli skłonność do reagowania z dystansem lub z lekkim zakłopotaniem. Starali się pomniejszać szkodliwość dokonanego czynu. Podobnie jak w przypadku złodziei impulsywnych, większość kradnących omawianego typu była w szoku. Doznanie szoku zapobiegało ich dalszym kradzieżom. |
| Moore | Złodzieje sklepowi kradnący okresowo (episodic shoplifters) | Stanowili tylko 1,7%. Kradli okresowo specyficzne towary. Przywłaszczenie mienia było w ich przypadku częścią osobistego, dziwacznego rytuału, którego istotą było zaspokojenie silnej potrzeby auto-karania. Badani zakwalifikowani do tego typu zdradzali problemy emocjonalne i psychiczne oraz odczuwali silnie depresję oraz poczucie winy. Mieli ponadto skłonność do intrapunitywnego (karanie adresowane do wnętrza) wyrażania agresywnych impulsów. Kradli nieregularnie, często z powodu stresorów psychospołecznych. Po schwytaniu zachowywali się posłusznie i byli świadomi, że ich czyn był niemoralny. Uczestnictwo w seansach terapeutycznych uznano za skuteczny środek zapobiegawczy w przypadku złodziei tego typu. |
| Moore | Złodzieje sklepowi – amatorzy (amateur shoplifters) | Stanowili najliczniej reprezentowany
typ złodziei (56,4%). Kradli regularnie, często co tydzień, dla zysku. Przywłaszczenia
mienia dokonywali świadomie. Zdawali sobie sprawę, że kradzież jest przestępstwem.
Zabierali głównie małe, łatwe do ukrycia rzeczy. Posługiwali się prostymi
technikami kradzieży. Po aresztowaniu zwykle z trudnością przyznawali się
do kradzieży już w przeszłości oraz stosowali różnorodne strategie manipulacyjne,
aby uniknąć kary. Zapobieganie w tym przypadku mogłoby polegać na uwrażliwianiu
opinii publicznej w celu zwiększaniu świadomości w zakresie szkodliwości
kradzieży. Moore przyznał jednak, że większość złodziei tego typu kradłoby aż do momentu złapania przez policję. |
| Moore | Złodzieje sklepowi – pół-profesjonaliści(semi-professional shoplifters) | Stanowili 11,7%. Kradzież sklepowa była częścią ich stylu życia. Dokonywali kradzieży co najmniej raz na tydzień. Wykorzystywali bardziej wyszukane techniki kradzieży. Głównymi motywami kradzieży w tym przypadku były chęć zysku oraz kompensacja krzywd wyrządzonych przez społeczeństwo. Kradzież sklepowa była sposobem radzenia sobie z frustracją życia codziennego i nudą. Dzięki kradzieży i sprzedaży przywłaszczonych artykułów badani nie tylko mogli pozwolić sobie na luksus, ale także gromadzili środki na realizację innych celów w przyszłości. Nie postrzegali kradzieży jako prawnie lub moralnie niewłaściwej. Ponadto zmniejszali powagę tego przestępstwa i nie czuli się winni za to, że byli złodziejami. Po zatrzymaniu przez policję starali się w rozmowie zredukować ciężar odpowiedzialności prawnej w związku z dokonaną kradzieżą. Gdy im się to nie udawało, stawali się bardzo rozgniewani i twierdzili, że są traktowani niesprawiedliwie. |
| Schlueter, O’Neal, Hickey, Sellers | Złodzieje sklepowi kradnący w sposób racjonalny (rational shoplifters) | Ich kradzież stanowi realizację świadomie określonego celu |
| Schlueter, O’Neal, Hickey, Sellers | Złodzieje sklepowi kradnący w sposób nieracjonalny (nonrational shoplifters) | Ich kradzież nie jest stymulowana ani potrzebą, ani pragnieniem. Ma charakter absurdalny (nonsensical shoplifting). |
| Arboleda-Florez i koledzy | Złodziejaszki i drobni złodzieje (zwani snitches, tak jak w klasyfikacji Camerona) | Stanowili 50% badanych. Mieli takie same cechy jak badani w grupie skompletowanej przez Camerona |
| Arboleda-Florez i koledzy | Złodzieje sklepowi niezwykli, niezwyczajni | Stanowili 40% badanych. W kradzieżach sklepowych nie kierowali się zaspokojeniem potrzeby materialnej, ani pragnieniem, lecz wrogością, stanowiącą reakcję na ich problemy interpersonalne. |
| Arboleda-Florez i koledzy | Złodzieje sklepowi psychotyczni | Stanowili 10% badanych. Mieli urojenia, halucynacje podczas dokonywania kradzieży w sklepie. |
Wieloczynnikowa geneza kradzieży sklepowych
Należy podkreślić, że geneza kradzieży sklepowych jest wieloczynnikowa. Wśród czynników, których nie sposób pominąć należy uwzględnić: osobowość, nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia odżywiania, status socjoekonomiczny, rasę i grupę etniczną, płeć oraz wiek (por. T.Krasnovsky, R.C. Lane, 1998). Każdy spośród tych czynników może w inny sposób wiązać się z dokonywaniem kradzieży sklepowej.
LITERATURA:
Krasnovsky T., Lane R.C. (1998). Shoplifting: a review of the literature. Aggression and Violent Behavior, 3, 219-235.