Poczucie własnej skuteczności uczniów z trudnościami w uczeniu się (LD)

Wokół koncepcji własnej skuteczności A. Bandury

W swojej teorii Bandura (1997) definiuje własną skuteczność zwaną też auto-skutecznością (self-efficacy) jako wiarę we własne zdolności do wykonania czynności wymaganych w danej sytuacji.
Są cztery źródła wiary w siebie i własne zdolności:

Pomimo że nieformalnego terminu "wiara w siebie, czy też zaufanie do siebie" używa się czasami jako synonimu dla słowa "własna skuteczność", to nie obejmuje on specyfiki i teoretycznej istoty pojęcia "własna skuteczność" (Bandura za: Pajares 1996). To czy człowiek wierzy we własną skuteczność oddziałuje na ilość wkładanego przez niego wysiłku w wykonanie zadania oraz na poziom jego wytrwałości w dążeniu do celu. Niskie poczucie własnej skuteczności obniża poziom motywacji podczas wykonywania zadania i nie sprzyja osiągnięciom a wysokie sprzyja podnoszeniu motywacji, wyborowi zadania o wyższym stopniu trudności, włożeniu większego wysiłku w wykonanie zadania i stymuluje potrzebę osiągnięć (Pajares 1996).
Własna skuteczność oddziałuje także na sposób myślenia i reakcje emocjonalne osoby. Ludzie o słabym poczuciu własnej skuteczności są przekonani o tym, że zadania są trudniejsze niż w rzeczywistości. Myśląc w taki sposób, mogą oni odczuwać silniej stres i mieć większą depresję, a w konsekwencji mogą trudniej radzić sobie z problemami. Wysokie poczucie własnej skuteczności pomaga zaś w kształtowaniu się wewnętrznego spokoju, zadumy i refleksji przy wykonywaniu trudnych zadań i skomplikowanych czynności. Najgłębszy sens tego zjawiska obrazuje pogląd Bandury, który przyjął, że:

„opinie, poglądy człowieka dotyczące poczucia własnej skuteczności są kluczowym czynnikiem wywierającym wpływ na jego życie i świadczącym o własnej sprawczości, sprawstwie”. (Bandura za: Pajares 1996).

Geneza zjawiska własnej skuteczności i jego użyteczność w różnych obszarach życia

Konstrukt własnej skuteczności ma stosunkowo krótką historię. Pod koniec lat 70. XX wieku ukazała się jedna z najważniejszych publikacji Bandury pt. Self-Efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change. Przedstawione w niej założenia teorii własnej skuteczności zostały poddane weryfikacji empirycznej przez badaczy zajmujących się wieloma zagadnieniami. Własna skuteczność stała się przedmiotem badan dotyczących fobii, depresji, umiejętności społecznych, asertywności, palenia tytoniu, zdrowia, rezyliencji, osiągnięć w sporcie. Podczas ostatniej dekady, poczucie własnej skuteczności cieszy się również coraz większym zainteresowaniem w badaniach pedagogicznych, zwłaszcza w tych dotyczących motywacji do nauki (Pintrich i Schunk za: Pajares, 1996).

Własna skuteczność w ujęciu psychopedagogicznym

O własnej skuteczności w sensie psychopedagogicznym można mówić wtedy, gdy mamy np. na myśli jej związek z osiągnięciami szkolnymi, nauczaniem i uczeniem się. Badania własnej skuteczności w tym kontekście koncentrują się głównie na dwóch płaszczyznach obejmujących:.

  1. Związek między własną skutecznością ucznia a ewentualnym dokonaniem przez niego wyboru dalszej kariery szkolnej, zwłaszcza w zakresie przedmiotów ścisłych, w tym matematyki. Badacze zakładają, że własna skuteczność w zakresie uczenia się matematyki studentów uczelni jest silniejszym predyktorem poziomu ich zainteresowań matematycznych i stopnia prawdopodobienstwa dokonania przez nich wyboru powiązanego z tym przedmiotem kierunku kształcenia niż ich wcześniejsze osiągnięcia matematyczne oraz oczekiwania odnośnie osiągnięć z tego przedmiotu nauczania. Stwierdzili oni też, iż studenci wyższej uczelni cechują się wyższym poziomem własnej skuteczności matematycznej niż studentki (Hackett, Hackett i Betz, Lent i in., Pajares i Miller za: Pajares, 1996).
  2. Związek między własną skutecznością, innymi konstruktami psychologicznymi (np. samooceną), motywacją do nauki i osiągnięciami. Chodzi tutaj o badania związku własnej skuteczności z atrybucjami (Schenk); określaniem i formułowaniem celów (Locke i Latham, Wood i Locke); naśladowaniem modelu (Schunk); rozwiązywaniem problemów (Bouffard-Bouchard, Larson i in.); możliwością uzyskania nagrody (Schunk); zdolnością auto-regulacji (Bandura); porównywaniem społecznym (Bandura i Jourden); ćwiczeniem różnych strategii uczenia się (Schunk i Cox); kształceniem nauczycieli i nauczaniem (Ashton i Webb, Gibson i Dembo); lękiem, koncepcją siebie, samooceną (Pajares i Miller); osiągnięciami szkolnymi (Bouffard i Vezeau, Malpass i O'Neil); piśmiennością i uczeniem się matematyki (za: Pajares, 1996).

Ważnym aspektem w tej analizie jest także, tzw. skuteczność społeczna, zespołowa, kolektywna (collective efficacy). Według Bandury wiara we własną skuteczność może mieć charakter nie tylko subiektywny, podmiotowy, indywidualny (własna skuteczność), ale i społeczny. Systemy społeczne takie jak, np. klasy szkolne, zespoły nauczycieli, szkoły, a nawet okręgi szkolne mogą cechować się skutecznością społeczną, tzn.

„wspólną wiarą zespołu w to, że jest on w stanie osiągnąć założone cele”. (Bandura za: Pajares 1996).

Uczniowie, nauczyciele oraz przedstawiciele władz oświatowych działają raczej w obrębie zespołów, a nie sami dla siebie. Efektem tego jest to, że szkoły kształtują zespołowe poglądy na temat poziomu zdolności ich uczniów do nauki oraz odnośnie uczących w nich nauczycieli, a także wzbogacają życie uczniów i pedagogów, aby stworzyć środowisko przyjazne dla realizacji tych zadań (Bandura za: Pajares 1996). Szkoły cechujące się wysokim poziomem skuteczności społecznej charakteryzują się "miłą atmosferą" lub "przyjaznym klimatem". Te zaś o niskim poziomie tej zmiennej są podatne na różne formy patologii.

Własna skuteczność a trudności w uczeniu się (LD)

Pomimo że podjęto wiele prób badawczych w zakresie koncepcji siebie i samooceny uczniów z LD, to znacznie mniej uwagi w badaniach poświęcano własnej skuteczności tych uczniów. Duże znaczenie własnej skuteczności dla problematyki trudności w uczeniu się oddaje pogląd, że własna skuteczność jest

„podstawowym bodźcem/czynnikiem warunkującym uczenie się”. (Zimmerman, s. 82 za: Pajares 1996).

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku większości badań na temat samooceny, w których ujawniono wyraźne różnice na niekorzyść osób z trudnościami w uczeniu się, tak i w przypadku większości badań dotyczących auto-skuteczności wykazano, że uczniowie z trudnościami w uczeniu się oceniają własną skuteczność niżej od rówieśników bez LD (Hampton i Mason; Pintrich, Anderman i Klobucar; Tabassam i Grainger za: Klassen i Lynch 2007). Jednak wciąż rośnie także liczba badaczy własnej skuteczności, która dostrzega, że osoby z LD mają poglądy na ten temat, które de facto, świadczą o ich przesadzonej ocenie własnych zdolności do wykonania przyszłego zadania (np. Alvarez i Adelman; Fulk, Brigham i Lohman; Graham, MacArthur, Schwartz i Page-Voth; Klassen; Pintrich i in.; Sawyer, Graham i Harris; Slemon i Shafrir za: Klassen i Lynch 2007). Innymi słowy, mimo że osoby z LD mogą ujawniać niższe poczucie własnej skuteczności niż osoby bez LD, to ich opinie dotyczące wiary we własne zdolności i możliwości mogą też świadczyć o ich nieadekwatnej (zawyżonej) ocenie poziomu wykonania przez nich zadań szkolnych. Ta wyraźnie za duża pewność siebie w tym zakresie może powodować niewłaściwe przygotowanie na przyjęcie szkolnych wyzwań, ponieważ prawdziwe i dokładne oceny siebie (w tym własnej skuteczności) są niezbędne dla uczniów, by mogli oni przyjąć pełną odpowiedzialność za własną naukę (Dunning, Heath i Suls za: Klassen i Lynch 2007).

Na początek

LITERATURA:

Klassen R.M., Lynch S.L. (2007). Self-efficacy from the perspective of adolescents with LD and their specialist teachers. Journal of Learning Disabilities, 40, 494-507.
Pajares F. (1996). Self-efficacy beliefs in academic settings. Review of Educational Research, 66, 543-578.

SAGE Publications ©