Wprowadzenie
Myśląc o magii najczęściej wyobrażamy sobie czarownice, magów, sztukmistrzów, czarnoksiężników, cudotwórców i uzdrowicieli. Wymownym przykładem obrazującym świat magii widziany oczami dziecka jest cieszący się ciągłym zainteresowaniem cykl filmów o Harrym Potterze. Magia i zjawiska paranormalne są także często tematem horrorów, thrillerów, filmów fantasy czy też książkowych bestsellerów. Jest także natchnieniem dla muzyki black metalowej, która jest wciąż popularna wśród części fanów heavy metalu na całym świecie. Jednak patrząc szerzej na to zjawisko, trudno powstrzymać się od refleksji na temat miejsca, jakie w świadomości współczesnego człowieka ono zajmuje. Nasilający się obecnie proces sekularyzacji wzmacnia zainteresowanie magią.
W takich okolicznościach powstają pytania: czy stopniowe pozbawianie rzeczywistości, w której żyjemy komponentów duchowych i religijnych zagraża wierze?; czy magia jest szkodliwa dla religii?. Porównywanie tajemnic wiary do magii jest z pewnością nadużyciem w oczach człowieka wierzącego. Jednak paradoksalnie to, co łączy wiarę i magię to fakt, że oba te zjawiska są nierozerwalnie związane z duchowym, niematerialnym i ponętnie tajemniczym wymiarem naszej rzeczywistości. Co więcej, wierzący są świadomi istnienia cudów, życia pozagrobowego, mocy uzdrawiającej Chrystusa Pana. Jednak bezpośrednie doświadczenie cudu, będącego znakiem od Boga, nie jest koniecznym warunkiem
do nawrócenia, czy wiary.
Czym jest magia?
Według Concise Oxford Dictionary magia jest to :
„wywieranie zafałszowanego wpływu na przebieg zdarzeń przez okultystyczne władanie siłami natury lub duszami....przez wzywanie diabłów, aniołów”.
Definicja ta podkreśla, nie tylko to, że magia i okultyzm łączą się ze sobą, ale także przekonuje nas o jej dwubiegunowym charakterze (biała i czarna magia). W definicji New Websters Dictionary magia to :
„sztuka osiągania niezwykłych efektów za pomocą nadludzkiej władzy nad siłami natury; czary; jakakolwiek paranormalna siła lub oddziaływanie nie do odparcia; kuglarstwo, robienie sztuczek i kreowanie świata iluzji”.
Trudno rozstrzygnąć czy magia jest dobra, czy zła, analizując etymologię tego słowa. Wyraz "magia" pochodzi od łacińskiego magicus, co oznacza "odwołujący się do czarów" lub też od greckiego mageia, co określa teologię Magów. Istnieją dwa sposoby wyjaśnienia tego, kim byli Magowie. Po pierwsze, Magowie to mędrcy, którzy przyszli do narodzonego Dzieciątka Jezus, aby złożyć mu hołd. Po drugie nazwa "Mag" mogła odnosić się do starożytnej kasty kapłanów Zoroastry w Medii i Persji. Byli oni przez tradycję uznawani za władających nadprzyrodzonymi siłami. To, co jest elementem wspólnym wszystkich definicji magii, to fakt, że słowo to odnosi się do nadprzyrodzonej mocy oraz skutków jej oddziaływania na ludzi i otoczenie. Być może fakt, że Magowie mogli być mędrcami, składającymi hołd Synowi Bożemu sprawia, że magia w literaturze światowej nie jest interpretowana tylko w kategoriach zła i działań okultystycznych wymierzonych w dobro i godność człowieka.
Oblicza magii
Magia ma kilka oblicz. Można wyróżnić magię białą i czarną, naturalną i okultystyczną. Marzeniem każdego człowieka jest szczęście oraz zdrowie w sensie psychicznym, fizycznym i społecznym. Według Magów marzenie to można realizować podążając dwiema drogami wytyczonymi przez czarną lub białą magię. Są one różne i wzajemnie wykluczają się. Zwolennik czarnej magii kieruje się zasadą osobistej korzyści. Zwolennik białej magii postrzega nie tyle korzyść, co działanie, które przyniesie mu nagrodę. Kształtuje on w sobie poczucie zgodności z naturą przy zachowaniu nad nią kontroli w takim zakresie, w jakim jest to możliwe (nie czuje się kimś ważniejszym i zna swoje miejsce w przyrodzie). Wyznawca czarnej magii, poświęcając się, niszcząc rzeczy materialne, ludzi, stwarzając pozory przyjaznych zamiarów próbuje uzyskać dla siebie korzyści płynące z oddania się siłom wyższym. Natomiast reprezentant białej magii chce czerpać zadowolenie z rzeczy materialnych i kontaktów z ludźmi, przez doskonalenie siebie. Zwolennicy czarnej magii ignorują naturę i jej prawa. Buntują się przeciwko niej wtedy, gdy przeczy ich kaprysom i fanaberiom. Praktykujący białą magię próbują zrozumieć przyrodę i mechanizmy jej działania. Przyjmują ją taką, jaka jest. Dla zwolenników czarnej magii nadrzędnym celem istnienia jest pełne zaspokojenie wszystkich popędów, gdyż nie wierzą oni w królestwo boże. Dla entuzjastów białej magii głównym celem jest osiągnięcie zadowolenia przed śmiercią. Można je uzyskać, kierując się mądrością polegającą na zdolności do przewartościowania własnych pragnień w taki sposób, aby były one możliwe do spełnienia. Biała i czarna magia stanowią dwie przeciwne postawy wobec życia. Mogą być one obecne u ludzi w wielu kontekstach takich jak : zachowanie, światopogląd, świadomość. W rzeczywistości zachowanie ludzi oscyluje wokół dwóch głównych barw : bieli i czerni. Jednak, mając na uwadze wszystkie odcienie szarości, można powiedzieć, że oddzielenie czerni od bieli nie jest zadaniem łatwym. Zarówno dobro (biel), jak i zło (czerń) mogą współistnieć ze sobą w przestrzeni tradycji, kultury i religii. Patrząc na wspomniane odcienie szarości, odróżnienie dobra od zła staje się coraz trudniejsze, gdyż pomiędzy całkowitą bielą a pełną czernią, istnieje wiele innych barw i odcieni różniących się nasyceniem. Czasami przecież czarni Magowie - sprawcy destrukcji, ubierają się na biało, a nie na czarno, jak chce tradycja. Oszukują w ten sposób opinię publiczną, deklarując fałszywą wolność, dobro i stworzenie (tworzenie). Pomimo tych kontrowersji i trudności związanych z rozróżnianiem dobra i zła, biała i czarna magia to dwie różne jakości.
Magia w okresie odrodzenia
W tym okresie obowiązują trzy teorie magii : teoria podobieństw (analogii), doktryna spiritualistyczna (duchowa) oraz koncepcja demoniczna. Teoria podobieństw zakłada, że świat został stworzony w taki sposób, że podobieństwa i analogie odpowiadają prawdziwym skojarzeniom, a magiczne mechanizmy czerpią energię z tzw. pierwotnej, boskiej harmonii. Tylor i Frazer trafnie podważyli to założenie, uznając że doktryna podobieństw opiera się na pomieszaniu fałszywych relacji z prawdziwymi. Mag kojarzy pewne fakty w umyśle. Następnie popełnia błąd, zakładając, że są one powiązane ze sobą. Np. stosując tę teorię może on uznać, że wnętrze orzecha włoskiego przypomina wyglądem ludzki mózg; a więc zjedzenie orzecha może sprzyjać rozwojowi mózgu. Zupełnie inaczej tę teorię rozumiał znawca magii i kontrowersyjny obrońca czarownic Korneliusz Agrippa. Uważał, że utajone relacje podobieństwa i analogii liter oraz nazw nie dają się wyjaśnić zgodnie z logiczną regułą przyczyna - skutek, lecz w oparciu o inną, nieznaną nam zasadę. Ponadto zakładał, że prawdziwe relacje podobieństwa między aspektami "magicznej rzeczywistości" są częściowo lub nawet całkowicie niedostępne dla przeciętnego człowieka. Mogą być zaś odczytane tylko przez wybranych. Z kolei Marsilio Ficino, w De vita coelitus comparanda pisał, że czarne jedzenie powoduje wzrost poziomu czarnej żółci w organizmie, zaś porażonego przez skorpiona śmiertelnym jadem człowieka, można zawsze wyleczyć, gdy konstelacja gwiazd na niebie jest w znaku skorpiona. Przykłady te ilustrują, że Magowie kreują świat zafałszowany, iluzoryczny, na co wskazują też współczesne definicje magii (za: Hanegraaff, 2003).
Teoria spiritualistyczna odwołuje się do subtelnego medium, przekazującego oddziaływania magiczne. Jest to niewidzialny duch (spiritus), który przeniknął wszelkie stworzenie. Według Ficino jest on "subtelnym ciałem" wzbogaconym o dodatkowe właściwości przez Agrippę. Wyjaśniał on, że
„siły naszej duszy są przekazywane do członków ciała za pomocą ducha, a cnota duszy świata przenika wszystkie rzeczy”.
Duch przenosi właściwości okultystyczne przy pomocy ziół, kamieni, metali, zwierząt. Proces ten zachodzi dzięki słońcu, księżycowi, planetom i gwiazdom, które są kultywowanymi bóstwami (astrologia). Pojęcie ducha można także rozumieć w kontekście promieni Al-Kindi. Wszystkie rzeczy wciąż wysyłają promienie widzialne (świetlne) lub niewidzialne. Uczucia i emocje duszy prawdopodobnie wynikają z działania promieni, które wpływają na różne obiekty na Ziemi (spiritus ymaginarius).
Trzecią jest teoria, która zakłada, że magia jest dziełem demonicznych istot. W tym przypadku polega ona na oddawaniu czci pogańskim bożkom (wierzenia ludowe, kult voodoo) lub diabłu. Bożki te są demonami, które służą szatanowi. Przypisywanie magii demonicznego charakteru (czarna magia) ma miejsce już w Starym Testamencie i we wczesnej literaturze apokryficznej. Czarna magia jest dużo starsza od białej.
Magia a przeszłość i współczesność
Kluczowy w zrozumieniu współczesnej magii jest system symboli i rytuałów opracowany przez przedstawiciela Hermetycznego Zakonu Złotego Brzasku, Samuela MacGregor Mathersa. Teoria podobieństw ma szczególne znaczenie w systemie Złotego Brzasku oraz we wszystkich formach rytuałów magicznych, którym dał on początek. Pierwszym faktem istotnym dla zrozumienia magii w obecnych czasach jest to, że współcześni Magowie nie lubią odwoływać się do Osoby Boga - Stwórcy. Różnicę między czasami minionymi (renesans) a współczesnymi w pojmowaniu istoty magii, najłatwiej dostrzec we fragmencie pochodzącym z książki okultysty Israela Regardie:
„Pomimo że rytuały odwołujące się do Złotego Brzasku ciągle posługują się językiem podkreślającym wiarę w osobowego Boga, to według mnie takie jego zastosowanie stanowi poetycką lub dramatyczną konwencję...”.
Tak więc obecnie techniki magiczne są technikami psychologicznymi służącymi kształtowaniu mistycznej świadomości (Hanegraaff, 2003).
Inną teorią, która wywiera wpływ na współczesną magię jest koncepcja spiritualistyczna (duchowa). Trzeba zauważyć, że "delikatna substancja" odpowiedzialna za przekazywanie magicznej siły ulega przekształceniu w ducha, duszę (spiritus) w odrodzeniu oraz w elektryzujący lub magiczny fluid, który osiągnął rozgłos w XVIII wieku dzięki Franzowi Antonowi Mesmerowi. W XIX wieku wymiar duchowy został poddany "stopniowej psychologizacji". Obecnie okultyści rzadko dostrzegają subtelne rozróżnienia dotyczące ewolucji istoty duchowej. Dla nich ważne jest tylko to, że istnieje "coś w rodzaju delikatnej substancji", która zapełnia lukę między umysłem a ciałem. Według nich magia opiera się głównie na siłach duchowych psychiki, co oddaje zdanie "to w umyśle działa magia". Współcześnie Magowie głoszą, że psychika, a dokładniej wyobraźnia w połączeniu z pragnieniem i wiarą, stanowią magiczną siłę, która może wprawiać rzeczy w ruch (telekineza, psychokineza) (Hanegraaff, 2003).
Ostatnią koncepcją, która oddziałuje na magię w obecnych czasach, jest teoria wpływu demonicznego. Z pewnością czarna magia wciąż poważnie zagraża wierze w Boga przez chociażby naruszanie przykazania: "nie będziesz miał bogów cudzych przede mną". Ten typ magii jest także kultywowany przez istniejące na świecie grupy czcicieli szatana. Jednym z najbardziej przerażających demonów będących uosobieniem zła, zwierzęcych instynktów czy czarnej magii we współczesnej kulturze popularnej, jest wielokrotny morderca Freddy Krueger - główny bohater serii makabrycznych filmów, p.t. Koszmar z Ulicy Wiązów Wesa Cravena (zobacz zdjęcie). Freddy zostaje spalony żywcem przez żądnych zemsty mieszkańców miasteczka, gdzie zabijał dzieci. Po śmierci jego zły duch powraca mordując niewinne ofiary we śnie i na jawie.
Współcześnie, co jest dla wiary nie mniej niebezpieczne niż czarna magia czy satanizm, Bóg może być np. zastępowany przez naturę (biała magia). Zabieg taki może służyć swoistemu usprawiedliwieniu magii, jako czegoś, co nie zagraża religii, ani wierze w Boga. Jednak tak tylko może się wydawać. Co więcej, tradycyjna teoria wpływu demonicznego, odwołująca się do czarnej magii, może w sytuacji wyjaśniania zjawisk paranormalnych regułami białej magii, nie stanowić wyraźnej dla człowieka alternatywy. Może to w świadomości społecznej powodować nieprawdziwe odczucie braku zagrożenia ze strony magii dla wiary w Boga.
LITERATURA:
Hanegraaff W.J. (2003). How magic survived the disenchantment of the world. Religion, 33, 357-380.
Finnegan E.G., Vadakekalam T. (1989). New Webster's Dictionary of The English Language. Delhi: Surjeet Publications.