ZJAWISKO GANGU, UCZESTNICTWO W GANGACH MŁODZIEŻOWYCH ORAZ MODELE ZALEŻNOŚCIOWE
Wprowadzenie
Fenomen gangów młodzieżowych nie jest w pełni zbadany i poznany. Wiele pytań na temat istoty gangu pozostaje bez odpowiedzi, mimo że badacze zgadzają się co do tego, że w specyficznym, tj. kryminogennym środowisku lokalnym, zwłaszcza w uboższej dzielnicy wielkiego miasta, gang młodzieżowy może czuć się "jak ryba w wodzie" (J.W.C.Johnstone, 1983; D.W. Pryor i E.F. McGarrell, 1993). Od lat 70. XX wieku aż do dziś wśród badaczy nie ma zgodności co do uniwersalnej definicji gangu, wyczerpującej klasyfikacji tego zjawiska, znaczenia płci dla członkostwa w gangu (czy rzeczywiście gang predestynuje głównie chłopców do tego, aby byli gangsterami?), mechanizmu "rekrutacji", pełnionych funkcji i skutków wywieranych przez gang na jego członkach oraz różnic między zachowaniami przestępczymi obserwowanymi w gangach a działaniami antyspołecznymi innych grup młodzieży naruszających normy prawne, niestanowiących gangów (J.W.C. Johnstone, 1983).
W USA już w latach 80. XX wieku gangi młodzieżowe stanowiły, mając na uwadze powiązaną z nimi przestępczość, poważny problem. W mediach roiło się od doniesień o przypadkowych ofiarach i zbrodniach dokonanych przez młodych gangsterów. Co więcej, wielu badaczy podkreśla, że członkowie gangu młodzieżowego nie tylko stosują narkotyki, ale i trudnią się ich handlem. Wszystkie wymienione fakty mogą powodować poczucie zagrożenia w społeczeństwie (por. D.W. Pryor i E.F. McGarrell, 1993).
Pojęcie gangu
Do chwili obecnej nie ma zadowalającej wszystkich badaczy oraz w pełni precyzyjnej definicji gangu lub członkostwa w nim (ang. gang membership). Analizując tzw. tradycyjne definicje gangu niektórzy badacze amerykańscy wyróżniają dwie kategorie:
- Definicje podkreślające znaczenie procesu.
- Definicje podkreślające znaczenie przestępczości.
Te wymienione w punkcie 1. podkreślają znaczenie cech, które biorą udział w procesie formowania się specyficznej grupy społecznej, jaką jest gang młodzieżowy. Natomiast te stanowiące punkt 2. skupiają się na zachowaniu przestępczym gangów, zawężając zakres definicji tego zjawiska tylko do tych grup społecznych, które charakteryzują się taką antyspołeczną aktywnością (Bursik i Grasmick; Curry i Decker; Hagedorn za: B. Bjerregaard, 2002). Definicja opracowana przez Klein jest jedną z najbardziej znanych i zgodnie z nią gang to:
„jakakolwiek grupa młodzieży cechująca się tzw. wybuchami zachowań agresywnych, która (a) jest ogólnie postrzegana jako nieformalna, odrębna społeczność w porównaniu z innymi grupami społecznymi lub społecznościami w swojej dzielnicy lub okolicy; (b) uznaje się za grupę cechującą się wybuchami agresji (co ma związek z jej przewrotną nazwą); oraz (c) brała udział wystarczającą liczbę razy w incydentach powodujących negatywne reakcje ze strony mieszkańców dzielnicy, okolicy i/lub interwencje ze strony stróżów prawa”.Klein, s. 13 za: B. Bjerregaard, 2002.
Poza wymienionymi w powyższej definicji aspektami ważnymi dla wizerunku gangu w literaturze przedmiotu zwraca się także uwagę na: stosowanie przez gang widocznych dla innych symboli przynależności do tej nieformalnej grupy, np. chodzi o barwy (jak w przypadku kibiców piłkarskich) lub specyficzny sposób ubierania się (Decker i Van Winkle; Huff); zbiorowe poczucie lojalności, wierności, sprawowania nieformalnej władzy na zamieszkiwanym terenie, co świadczy o tożsamości grupowej gangu (Spergel) (za: B. Bjerregaard, 2002).
Jednak badacze podkreślają, że najpowszechniejszym aspektem, obecnym praktycznie we wszystkich definicjach gangu, jest przestępczość grupowa, w pewnym sensie zorganizowana w obrębie jakiejś nastawionej wrogo wobec ludzi z zewnątrz, specyficznej, kryminogennej społeczności młodzieży. Znajduje to odzwierciedlenie w definicjach gangu podkreślających znaczenie przestępczości. Należy podkreślić, że zależność między członkostwem w gangu a przestępczością dzieci i młodzieży jest bardzo dobrze potwierdzona naukowo (por. B. Bjerregaard, 2002). Fakt ten jest obecny na modelach zależnościowych, które zostaną przedstawione pod następnym nagłówkiem.
Członkostwo w gangu a przestępczość młodzieży - modele zależnościowe
Thornberry
i in. (1993)
określili i wyszczególnili, opierając się na teorii kontroli społecznej (Gottfredson
i Hirschi, 1990; Hirschi, 1969), znaczeniu presji ze strony grupy rówieśniczej (Short i Strodbeck,
1965) oraz na kilku pozostałych typowych badaniach gangów młodzieżowych
(tj. Sarnecki, 1990; Yablonsky, 1962 za: L.Zhang, J.W. Welte i W.F. Wieczorek, 1999), trzy modele,
które mogą wyjaśniać istotę związku między członkostwem w gangu a zaangażowaniem
przestępczym.
Te trzy modele to:
- Model wyboru lub typu osoby (selection or kind of person model).
- Model społecznej facylitacji lub typu grupy (social facilitation or kind of group model).
- Model wzmagania (enhancement model).
Ad) 1
Model
ten zakłada, że młodzież przestępcza szuka gangów. Jest dużo bardziej prawdopodobne,
że to członkowie gangów będą bardziej zaangażowani w działalność przestępczą
niż osoby niebędące członkami gangów, ponieważ ujawniali już zachowania
przestępcze zanim zostali członkami gangów. Przyjmuje się hipotezę, że to raczej
przestępczość zwiększa prawdopodobieństwo zostania członkiem gangu a nie,
że członkostwo w gangu prowadzi do zachowań przestępczych. Model ten odnosi
się do młodych ludzi, którzy mają tzw. osobowosć przestępczą, do osób silnych,charyzmatycznych
wywierających silny wpływ na sam gang.
Ad) 2
Model
ten zakłada, że przynależność do gangu jest główną przyczyną przestępczości. Hipoteza,
którą sformułowano, opierając się na tym modelu, głosi, że gang jest
kryminogenną grupą rówieśniczą, która wywiera presję na swoich członkach
oraz nakłania młodzież do przestępczości, narkomanii. Model ten akcentuje, że silny wpływ na osobę ma sam gang, a podatne na ujemny wpływ zespołu dewiacyjnych rówieśników osoby łatwo zostają gangsterami. W takiej
kryminogennej grupie ludzie mogą stać się przestępcami, nie będąc nimi w przeszłości, choć nie jest to warunek konieczny.
Ad) 3
Model ten łączy ze sobą założenia dwóch poprzednich modeli. Przyjmuje się tutaj
hipotezę, że członkowie gangów byli już przestępcami zanim stali się członkami
gangu, ale przynależność do gangu sprawiła, że ich zachowania przestępcze uległy dodatkowo wzmocnieniu.
Opierając się na założeniach
modeli, o których mowa, należy podkreślić, iż niezwykle ważną zmienną dla zależności między uczestnictwem w gangu, a zachowaniami przestępczymi, będącymi przejawem ukształtowania się tożsamosci przestępczej osoby,
jest czas. Bardzo ważne jest kiedy ujawniają się zachowania
przestępcze oraz kiedy gang staje się grupą rówieśniczą, w której zaczyna
uczestniczyć osoba. Na poniższych rysunkach umieszczono
po dwa prostokąty w odniesieniu do każdego modelu zależnościowego. Jeden
z nich zawiera termin przeszłość, a drugi teraźniejszość. Przyjęto, że
zachowania przestępcze pojawiły się lub nie u osoby w jakimś momencie
w przeszłosci oraz, że osoba obecnie trafia do gangu, który wywiera
na nią wpływ lub vice versa. (zob. schematy)
Uzyskane wyniki badań przez L. Zhang, J.W. Welte i W.F. Wieczorek (1999) częściowo potwierdzają trafność modelu wyboru i modelu społecznego ułatwienia, facylitacji społecznej. Prezentowane badania ujawniły efekty interakcyjne między obecnym członkostwem w gangu a stwierdzaną w przeszłości przestępczością i zażywaniem narkotyków, pomimo że istota tych efektów nie potwierdza trafności modelu wzmagania. Autorzy akcentują konieczność prowadzenia dalszych badań na temat zależności między uczestnictwem w gangach a przestępczością i zażywaniem narkotyków.
LITERATURA:
Bjerregaard B. (2002). Self-definitions of gang membership and involvement in delinquent activities. Youth & Society, 34, 31-54.
Johnstone J.W.C. (1983). Recruitment to a youth gang. Youth & Society, 14, 281-300.
Pryor D.W., McGarrell E.F. (1993). Public perceptions of youth gang crime: an exploratory analysis. Youth & Society, 24, 399-418.
Zhang L., Welte J.W., Wieczorek W.F. (1999). Youth gangs, drug use, and delinquency. Journal of Criminal Justice, 27, 101 – 109.