SPRAWCZYNIE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI: PRZEGLĄD LITERATURY
Przez wiele lat wśród profesjonalistów oraz w społeczeństwie dominowało przekonanie
, że kobiety rzadko, bądź nawet wcale, nie wykorzystują seksualnie dzieci (Wakefield i Underwager za:
A.D.Crayton, R.V.De Luca, 1999). Jednak ostatnie kliniczne raporty i sprawozdania
opisujące kobiety wykorzystujące seksualnie dzieci (Cooper, Swaminath,
Baxter i Poulin; Hunter; Marvasti; Wolfe za: A.D.Crayton, R.V.De Luca,
1999), nakłoniły badaczy i praktyków do podważenia prawdziwości poglądu głoszącego,
że kobiety rzadko molestują dzieci.
Pomimo zwiększającego się zainteresowania
kwestią przestępczości kobiet, niewiele badań poświęcono sprawczyniom wykorzystywania
seksualnego dzieci, ich ofiarom, terapii i diagnozie (Solomon
za: A.D.Crayton, R.V.De Luca, 1999).
A.D.Crayton i R.V. De Luca
z Uniwersytetu Manitoba w Winnipeg w Kanadzie celem swojego artykułu uczynili
dokonanie przeglądu dostępnej literatury, aby określić
indywidualny profil sprawczyń nadużyć seksualnych, który może być pomocny
dla klinicystów.
ROZPOWSZECHNIENIE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI PRZEZ KOBIETY
Prawdziwy wskaźnik rozpowszechnienia
wykorzystywania seksualnego dzieci przez kobiety jest nieznany,
ale analiza zidentyfikowanych lub zanotowanych w dokumentacji przypadków
pastwienia się zgodnie sugeruje, że kobiety stanowią mniej niż 5% sprawców
seksualnego wykorzystywania dzieci i młodzieży (Dube i Hebert; Thomlison,
Stephens, Cunes, Grinnel i Krysik za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Dane uzyskane z grup badanych, skompletowanych z ofiar wykorzystywania
zarówno z populacji klinicznej, jak i ogólnej oraz z bardziej specyficznych
populacji (tj. sprawców wykorzystywania seksualnego i innych
przestępstw osadzonych w więzieniu, dzieci molestowanych przebywających w ośrodkach dziennych
lub w pozostałych ośrodkach opiekuńczo - wychowawczych) sugerują, że kobiety
mogą być dużo częściej sprawcami wykorzystywania seksualnego, co jak gdyby
znajduje potwierdzenie w odsetku od 4% do 92% wszystkich przypadków agresji i przemocy (przy obliczeniu tego odsetka brano jednak pod uwagę nie tylko przestępstwa seksualnie popełnione przez kobiety i dziewczyny).
W ostatniej dekadzie wielu klinicystów
i badaczy (tj. Allen, Banning, Johnson i Shrier; Rowan, Rowan i Langelier
za: A.D.Crayton, R.V.De Luca, 1999) podejrzewa, że wykorzystywanie seksualne
będące udziałem kobiet jest zbyt rzadko notowane w dokumentacji
oraz, że prawdziwa skala problemu, o którym mowa, jest większa, niż wskazują
na to aktualne oszacowania. Podczas gdy jest z pewnością możliwe do uzmysłowienia sobie, że pastwienie się seksualne sprawców - kobiet, podobnie
jak pastwienie się seksualne mężczyzn, mogą pojawiać się częściej niż wskazują
na to dostępne statystyki, ogromna większość istniejących danych silnie
sugeruje, że kobiety są odpowiedzialne za względnie mniejszą liczbę seksualnych
wykroczeń przeciwko dzieciom w ogólnej populacji oraz, że mężczyźni wciąż
stanowią wyraźną większość sprawców wykorzystywania seksualnego (Green i Kaplan;
Thomlison i in., Wakefield i Underwager; Wolfe za: A.D.Crayton, R.V.
De Luca, 1999). Z literatury wyłania się swoisty consensus co do tego, "że kontakt
seksualny między dziećmi i starszymi kobietami stanowi wyraźną mniejszość
wszystkich przypadków takich kontaktów w relacji dziecko - dorosły w ogólnej populacji" (Finkelhor i Russell za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Mimo to obserwuje się również,
że kobiety uczestniczą w większej liczbie zdarzeń stanowiących seksualne
molestowanie dzieci i nastolatków (Kaufman, Wallace, Johnson i Reeder
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
ISTOTA WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO BĘDĄCEGO UDZIAŁEM KOBIET
Danych dotyczących istoty wykroczeń seksualnych kobiet przeciwko dzieciom jest niewiele, ale wstępne wyniki uzyskane w małej liczbie klinicznych i empirycznych badań dostarczają informacji, które mogą pomóc klinicystom w identyfikacji i terapii kobiet, które molestują seksualnie dzieci.
Charakterystyka ofiar
Pomimo że wskaźniki rozpowszechnienia
sugerują, że więcej chłopców niż dziewcząt jest wykorzystywanych
seksualnie przez kobiety (stosunek od 20% do 5%) (Finkelhor i Russell za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999) to coraz większa liczba badań wykazuje, że dziewczęta
mogą właściwie stanowić większość ofiar zarówno sprawców płci męskiej,
jak i żeńskiej (Faller; Finkelhor i Russell; Finkelhor i Williams;
Kercher i McShane; Rudin, Zalewski i Bodmer-Turner; Solomon za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999). Podczas gdy sprawczynie wykorzystywania seksualnego
pastwią się także nad chłopcami (Higgs, Canavan i Meyer; Johnson i Shrier,
Krug za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), a w wielu przypadkach wykorzystują
seksualnie dzieci obojga płci (Cooper i in.,Faller za: A.D.Crayton, R.V.
De Luca, 1999), coraz większa liczba danych wskazuje na to, że dziewczynki
mogą stanowić najczęściej ofiary kobiet - sprawczyń nadużyć seksualnych.
Według Salomona wyniki te są w wysokim stopniu zgodne z teoriami feministycznymi
krzywdzenia dzieci, które postrzegają wykorzystywanie seksualne dzieci jako
przejaw odnoszących się do płci układów władzy w społeczeństwie, w
których osoby zajmujące miejsca na samym dole hierarchii społecznej (tj. dzieci
płci żeńskiej) są najbardziej podatne na nadużycia, niezależnie od
płci sprawcy.
Dostępne dane na temat przestępstw
kobiet także sugerują, że sprawczynie przestępstw seksualnych częściej
molestują młodsze dzieci (Faller; Finkelhor i Williams; Margolin; Rudin
i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), a w szczególności dzieci dla
których pełnią centralną lub opiekuńczą rolę. W dogłębnych badaniach wykorzystywania
w ośrodkach opieki dziennej, na przykład, Finkelhor i Williams odkryli,
że przynajmniej połowa wszystkich sprawczyń to dyrektorzy lub właściciele
tych ośrodków, podczas gdy pozostałym bezpośrednio powierzono zabiegi
pielęgnacyjne, opiekuńcze i nadzór nad będącymi ofiarami wykorzystywania
chłopcami i dziewczętami (byli to nauczyciele i pracownicy zajmujący
się opieką nad dzieckiem). Podobnie, Kercher i McShane zaobserwowali, że
większość sprawczyń w ich grupie badanej było powiązanych z ich ofiarami
w pewien sposób, a matki i macochy stanowiły ponad połowę wszystkich sprawczyń.
Pomimo że jest prawdą, że niektóre kobiety wykorzystują seksualnie dzieci,
angażując w ten czyn antyspołeczny nieznajomych spoza kręgu własnej rodziny, to wydaje się w tym momencie,
że większość zidentyfikowanych przestępców ma skłonności do wykorzystywania seksualnego
dzieci, które dobrze zna (Allen; Faller; Fehrenbach i Monastersky; Kaufman i
in.; Rudin i in.; Wolfe). W istocie, wiele raportów z badań klinicznych
i empirycznych sugeruje, że kobiety często dopuszczają się molestowania
seksualnego wobec swoich własnych synów i córek (Allen; Kercher i McShane),
pomimo że znaczący odsetek sprawczyń może także molestować pozostałych
krewnych lub dzieci niespokrewnione z nimi, poza rodziną (Green i Kaplan;
Johnson i Shrier; Margolin; Rudin i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca,
1999).
Wydaje się, że większość dzieci krzywdzonych
przez sprawczynie, to dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (Faller; Finkelhor i Williams;
Margolin; Rudin i in.) pomimo że istnieje kilka klinicznych raportów i
studiów przypadku w literaturze, opisujących zdarzenia, w których kobiety
molestują niemowlęta (Chasnoff, Burns, Schnoll, Burns, Chisum i Kyle-Spore
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), a także młodszych i starszych nastolatków
(Johnson i Shrier za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Charakterystyka przestępstw seksualnych kobiet
Bardzo spójnych i znaczących wyników badań uwzględniających sprawców wykorzystywania seksualnego płci żeńskiej dostarczyła obserwacja, z której można wywnioskować, że większość kobiet molestuje dzieci razem z tzw. "wspólnikiem zbrodni" (zwykle będącym płci żeńskiej),
a rzadziej mają miejsce takie zdarzenia bez udziału wspólnika (Faller;
Finkelhor i Williams; Kaufman i in.; O'Connor; Rowan i in. za:
A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Aktualne dane wyraźnie dowodzą, że seksualni
przestępcy płci męskiej mają skłonność do działania indywidualnego przy
wykorzystywaniu swoich dziecięcych ofiar (Finkelhor i Williams; Solomon).
Potwierdzone przypadki wykorzystywania
seksualnego w rodzinie w Indianie wskazują na to, że więcej niż połowa
wszystkich kobiecych sprawców nadużyć seksualnych wobec dzieci działała razem ze wspólnikiem płci
męskiej, podczas gdy ponad 90% sprawców płci męskiej działało samodzielnie (Solomon za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999). Podobne dane uzyskano w badaniach Fallera,
w których 72,5% sprawczyń molestowało dzieci we współpracy z innymi osobami dorosłymi,
a ponad 80% sprawców wykorzystywało seksualnie dzieci bez wsparcia wspólnika zbrodni. Badania nad wykorzystywaniem w ośrodkach opieki dziennej (Finkelhor i Williams) sugerują podobne wyniki. Według nich 73% sprawczyń działało razem ze wspólnikiem, a 81% sprawców dokonywało samodzielnie czynów stanowiących nadużycia seksualne.
Literatura specjalistyczna opisuje dwa główne typy sprawczyń nadużyć seksualnych:
- "Pasywne" sprawczynie to kobiety, które obserwują zdarzenie stanowiące wykorzystywanie seksualne, ale nie reagują w celu przerwania tej antyspołecznej czynności, to te kobiety, które jakby pośrednio narażają dzieci na widok nieakceptowanego, dewiacyjnego zachowania seksualnego (tj. stwarzają dzieciom okazję do obserwowania osób dorosłych uprawiających seks lub przejawiających inną aktywność seksualną) (Mathews i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999) lub te kobiety, które namawiają do aktywności seksualnej potencjalne ofiary nadużyć ze strony wspólników - mężczyzn (Green i Kaplan za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
- "Aktywne" sprawczynie to kobiety, które uczestniczą bezpośrednio w zdarzeniach stanowiących wykorzystywanie seksualne, przez fizyczne, cielesne angażowanie ofiar - dzieci w różnorodne czynności seksualne (Green i Kaplan za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Pomimo że dane uwzględniające seksualne
przestępstwa kobiet są skromne, aktualne dane sugerują,
że wiele kobiet zidentyfikowanych jako sprawczynie wykorzystywania seksualnego
w badaniach klinicznych i empirycznych jest właściwie sprawczyniami "pasywnymi" (tj. matki, które biernie przyglądały się jak ich dzieci są wykorzystywane seksualne, ale nie były w stanie interweniować lub zawiadomić policji o popełnionym
przestępstwie; kobiety, które zmusiły dzieci do uczestniczenia w czynnościach
seksualnych wraz ze swoim wspólnikiem (Allen; Green i Kaplan za: A.D.Crayton, R.V.
De Luca, 1999). Tym niemniej, jest także prawdą, że wyraźny odsetek sprawczyń
opisany w literaturze naukowej, to kobiety, które brały aktywny udział w sytuacjach
o charakterze nadużyć seksualnych wobec dziewcząt i chłopców nieletnich (Allen;
Faller; Green i Kaplan; Margolin za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Dane uwzględniające te "aktywne" sprawczynie wskazują na to, że zidentyfikowane
sprawczynie mogą być zaangażowane w różnorodne
seksualne nadużycia, od zachowania uwodzicielskiego, ekshibicjonizmu lub
pieszczenia genitaliów dziecka począwszy, a na aktach penetracji (w tym
z użyciem obcych przedmiotów), wykorzystywaniu seksualnym, towarzyszącym
jakiemuś rytuałowi lub na seksie grupowym, skończywszy (Faller; Finkelhor i Williams;
Green i Kaplan; Hunter i in.; Johnson i Shrier; Kaufman i in.; Margolin;
Rudin i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Czas trwania wykorzystywania
seksualnego może także różnić się istotnie, od
takiego pojedynczego epizodu począwszy, a na wieloletnim wykorzystywaniu, skończywszy
(Mathews i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Według Kercher i McShane specyficzna
istota przestępstw seksualnych popełnianych przez kobiety może różnić się w zależności od płci ofiar. Podczas gdy, ta możliwość
spotkała się ze względnie nieznaczną uwagą, początkowe wyniki sugerują,
że kobiety dokonujące nadużyć seksualnych będą prawdopodobnie częściej
zaangażowane w stosunek oralny z ofiarami płci męskiej niż żeńskiej oraz,
że dziewczęta wykorzystywane seksualnie przez kobiety mogą być bardziej
niż chłopcy zagrożone zmuszaniem do prostytucji (Kercher i McShane za:
A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Wyniki sugerują również, że niektóre
kobiety będące sprawczyniami nadużyć seksualnych mogą molestować więcej
niż jedno dziecko - ofiarę. W badaniach 40. potwierdzonych przypadków
nadużyć seksualnych oszacowanych przez Fallera, na przykład, przynajmniej 60% sprawczyń
wykorzystało więcej niż jedno dziecko. Finkelhor i Williams zanotowali
nawet wyższe odsetki wielokrotnych przestępstw wśród sprawczyń, sugerując,
że tylko 8% kobiet w badanej przez nich grupie dokonało pojedynczego aktu
nadużycia. W momencie gdy te wyniki sugerują, że wiele kobiet
jest zaangażowanych w trwałe i zróżnicowane formy wykorzystywania, mogą one
także odzwierciedlać fakt, że większość sprawczyń przestępstw seksualnych
ma skłonność do wykorzystywania seksualnego dzieci w obecności innych dorosłych
(Finkelhor i Williams) - czynnik, który może znacznie zwiększyć prawdopodobieństwo
wielokrotnych przypadków dziecięcych ofiar.
Obecnie, istniejące dowody sugerują,
że tylko mniejszość sprawczyń stosuje przemoc lub inne formy nacisku podczas
dokonywania nadużyć seksualnych (Johnson i Shrier; Russell za:
A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Tym niemniej, niektóre badania wskazują
na to, że użycie siły lub stosowanie gróźb mogą być względnie powszechne
wśród kobiet dokonujących nadużyć, pojawiając się w odsetkach porównywalnych
do tych, obserwowanych wśród mężczyzn - sprawców seksualnych nadużyć (Kaufman
i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Finkelhor i Williams, na przykład,
stwierdzili, że 50% - 22 sprawców z ośrodków opieki dziennej stosowało
siłę fizyczną podczas wykorzystywania seksualnego dzieci oraz,
że od 25% do 62% stosowało różnorodne groźby.
Dane wskazują również na to, że przestępstwom
seksualnym mogą towarzyszyć, w wielu przypadkach, inne formy złego traktowania
dziecka, w szczególności wtedy, gdy przestępca pełni podstawową lub kluczową
rolę opiekuńczą (Faller za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Blisko połowa
sprawczyń przebadanych przez Finkelhor i Williams, na przykład, wykorzystała
fizycznie jedną lub więcej dziecięcych ofiar, podczas gdy tylko 15%
sprawców w ostatnich badaniach nie dopuściło się zaniedbania lub przemocy
fizycznej i emocjonalnej. We wcześniejszych badaniach Faller stwierdziła,
że prawie trzy czwarte (72.5%) sprawców pochodzących z placówek opiekuńczych
było zaangażowanych w zaniedbywanie lub przemoc fizyczną w połączeniu z
wykorzystywaniem seksualnym. Więcej niż połowa sprawców nadużyć seksualnych
i prawie dwie trzecie ofiar w badaniach Faller zaniedbywało dzieci, podczas
gdy około jedna trzecia sprawców i ofiar miała do czynienia z problemem
fizycznej przemocy (Faller za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Emocjonalne
złe traktowanie było także względnie powszechne w badanej grupie sprawczyń.
Według Faller większość kobiet w jej badaniach, które ograniczały swoje
czynności stanowiące nadużycia ściśle do molestowania stanowiły sprawczynie,
które nie pełniły roli opiekuńczej w odniesieniu do swoich dziecięcych
ofiar.
Podsumowując, wydawałoby się, że większość
sprawczyń jest zaangażowana w nadużycia o umiarkowanym nasileniu (Allen
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999) oraz, że sprawczynie rzadko stosują
siłę, przemoc lub groźby podczas wykorzystywania seksualnego (Johnson i Shrier;
Wolfe za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Tym niemniej, pozostałe rodzaje
złego traktowania mogą współistnieć z wykorzystywaniem, w szczególności
wtedy, gdy przestępca pełni centralną lub opiekuńczą rolę (Faller za:
A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Podczas gdy istnieją oczywiste wyjątki
(Finkelhor i Williams; Kaufman i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999),
większość sprawczyń ma skłonność do zwracania się o współpracę i zaangażowanie
ze strony ofiar, stosując raczej perswazję, a nie przemoc lub groźby (Johnson i Shrier
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
CHARAKTERYSTYKA I DYNAMIKA SPRAWCZYŃ SEKSUALNYCH NADUŻYĆ
Dane uwzględniające cechy sprawczyń seksualnych nadużyć są zdecydowanie niepełne, ale dostępne wyniki sugerują znaczącą różnorodność w obrębie tej populacji pacjentek (Green i Kaplan; O'Connor; Wakefield i Underwager za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Cechy demograficzne
W momencie gdy większość sprawczyń nadużyć seksualnych jest w wieku od 20 do 30 lat (Faller; Finkelhor i Williams za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), wyniki pochodzące z badań klinicznych i empirycznych sugerują, że istnieje zasadniczy przedział wiekowy wśród sprawczyń seksualnych nadużyć w relacjach z dziećmi i adolescentami, od kobiet nastoletnich począwszy, a na kobietach będących po siedemdziesiątce skończywszy (Finkelhor i Williams; Margolin za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Większość sprawczyń nadużyć seksualnych spotykających się z zainteresowaniem profesjonalistów wydaje się być słabo wykształconych (Faller; Wolfe za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999) i często cechuje się niskim statusem socjoekonomicznym. Faller stwierdziła, że większość kobiet dopuszczających się nadużyć seksualnych w jej badaniach była biedna oraz, że większości z nich nie udało się ukończyć szkoły średniej. Jednakże uzyskane dane przez Faller mogą raczej wynikać po prostu z istoty jej źródła odniesienia (przypadki pochodzące z placówek opiekuńczych), które może prawdopodobnie zawierać biedne rodziny o niskim poziomie wykształcenia, dane te nie stanowią zaś odzwierciedlenia prawdziwej korelacji między biedą, deprywacją a wykorzystywaniem seksualnym.
Cechy indywidualne i doświadczenia traumatyczne z przeszłości
Pomimo że specyficzne czynniki, które
są zaangażowane w genezę i utrwalanie zachowań seksualnych o charakterze
nadużyć u kobiet są nie do końca poznane (Chasnoff i in. za: A.D.Crayton, R.V. De
Luca, 1999), istniejące dowody z klinicznych i empirycznych badań sugerują,
że kilka cech może być w szczególności powszechnych wśród sprawczyń seksualnych
nadużyć, i mogą być one powiązane, do pewnego stopnia, z ich czynami przestępczymi.
W badaniach kobiet molestujących
dzieci stwierdza się, że one same doświadczyły przemocy fizycznej, emocjonalnej
oraz wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie (Chasnoff i in.; Cooper i in.; Higgs
i in.; Marvasti; Rowan i in.; Travin i in za: A.D.Crayton, R.V. De Luca,
1999). Dane uzyskane ze sprawozdań sugerują częste
występowanie przypadków przemocy fizycznej i seksualnej w indywidualnych życiorysach
sprawczyń (Fehrenbach i Monastersky; McCarty; O'Connor; Pothast i Allen;
Wolfe za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). W badaniach młodych sprawczyń,
na przykład, Johnson stwierdził bardzo silny związek między przestępstwem
seksualnym, a doświadczaniem w przeszłości wykorzystywania seksualnego, przy
odsetku 100% sprawczyń nadużyć seksualnych wobec dzieci w wieku od 4 do 12 lat,
uczestniczących w incydentach o charakterze molestowania w przeszłości w swojej rodzinie,
oraz przy odsetku około 31% takich kobiet uczestniczących w incydentach o charakterze przemocy fizycznej
w przeszłości w dzieciństwie. Podobne wyniki uzyskano w badaniach sprawczyń nadużyć
seksualnych będących w wieku adolescencyjnym, poddawanych terapii w warunkach
zamkniętych (Hunter i in za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Wyniki tych
badań wskazywały na to, że wszystkie sprawczynie były wykorzystywane seksualnie
jako dzieci oraz, że pełne 80% doświadczyło jakiejś formy przemocy fizycznej
w dzieciństwie lub w okresie adolescencji.
Green i Kaplan stwierdzili porównywalne
odsetki seksualnej i fizycznej przemocy w grupie 11 kobiet przebywających w zakładzie karnym lub poprawczym z powodu przestępstwa seksualnego, przy odsetku 73% sprawczyń uczestniczących w przeszłości
w przemocy fizycznej w dzieciństwie i przy odsetku 82% sprawczyń będących ofiarami molestowania
seksualnego w dzieciństwie. Pomimo że kobiety odsiadujące wyrok za przestępstwa nieseksualne (włamanie,
morderstwo, posiadanie narkotyków i handel narkotykami) także ujawniły wysokie odsetki fizycznej i seksualnej przemocy w tych badaniach (odsetek 45% dla łącznie fizycznego i seksualnego złego traktowania), to doświadczenia
wiktymizacji w dzieciństwie sprawczyń nadużyć seksualnych były silniejsze
i bardziej intensywne (Green i Kaplan za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Wyniki wskazują
na to, że złe traktowanie w dzieciństwie jest powszechnym faktem w biografiach
wielu sprawczyń takich nadużyć (Travin in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Dane
także wskazują, że doświadczenia wiktymizacji sprawczyń nadużyć seksualnych
wobec dzieci mogą być szczególnie silne i intensywne. W badaniach Johnson
na temat molestujących dzieci, na przykład, większość sprawczyń doświadczyła
wcześniej wykorzystywania seksualnego ze strony znanych im osób i otrzymała bardzo negatywne reakcje ze strony członków rodziny,
kiedy nadużycia w końcu ujawniono. Podobnie, większość sprawczyń
nadużyć seksualnych w badaniach przeprowadzonych przez Green i Kaplan oraz
Hunter i in. była ofiarami "zaborczych aktów wykorzystywania seksualnego" dokonywanych
przez różnorodnych sprawców, w tym rodziców oraz przez innych członków
ich bliższych i dalszych rodzin. Skrajne akty fizycznej przemocy (tj.
poparzenie i przypalanie ciała, grożenie za pomocą broni lub fizyczna napaść
(z nożem lub z inną bronią w ręku) także wydają się być powszechnymi doświadczeniami rodzinnymi
wśród sprawczyń nadużyć seksualnych, stanowiąc od 2% do 5% przypadków
takich ich przeżyć w okresie dojrzewania (Allen za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Pomimo że częstotliwość i stopień
nasilenia przemocy seksualnej i fizycznej w przeszłości sprawczyń sugerują,
że wiktymizacja w dzieciństwie może pełnić przyczynową rolę w przestępczości
kobiet, "wiktymizacja sama w sobie nie wyjaśnia dlaczego dziewczęta stają
się sprawczyniami", ponieważ są tysiące dzieci płci żeńskiej, które doświadczyły
wykorzystywania seksualnego, a mimo to, niewiele spośród nich staje się
sprawczyniami, a niektóre dziewczęta, niebędące ofiarami złego traktowania
lub wykorzystywania są sprawczyniami (Finkelhor i Russell; Johnson za:
A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Nie bez znaczenia są także
inne czynniki.
Zaburzenia znane w psychiatrycznych systemach klasyfikacyjnych
Jednym z obszarów, które spotkały się
ze dużą uwagą ze strony klinicystów i badaczy w ostatnich latach jest
zdrowie psychiczne sprawczyń. Podczas gdy wczesne analizy wykorzystywania
seksualnego będącego udziałem kobiet (Herman i Hirschman za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999) sugerowały, że kobiety zaangażowane w takie czynności
były często psychotyczne lub poważnie zaburzone psychicznie i emocjonalnie, istniejące dowody sugerują,
że te opisy mają zastosowanie w odniesieniu do tylko małej liczby molestujących
kobiet (tj. tylko 7.5% sprawczyń ujawniało takie zaburzenia w badaniach
Faller). Tym niemniej, wyniki studiów indywidualnych przypadków oraz skal
opisowych pokazują, że zakres zaburzeń psychiatrycznych i problemów zdrowia
psychicznego może być wspólny dla kobiet, które dopuszczają się wykorzystywania
seksualnego: zaburzenia osobowości, zależność od środków farmakologicznych,
depresję, myśli samobójcze, zaburzenia kognitywne oraz słabe zdolności
radzenia sobie ze stresem (Chasnoff i in.; Cooper i in.; Faller; Higgs
i in.; Hunter i in.; Marvasti; McCarty; O'Connor; Rowan i in.; Travin i
in.; Grier, Clark i Stoner za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Faller,
stwierdziła na przykład, że pokaźna liczba sprawczyń w jej badaniach
(47.5%) miała trudności mentalne pewnego rodzaju, przy odsetku 32.5% sprawczyń
doświadczających uszkodzenia mózgu lub niepełnosprawności intelektualnej lub psychicznej w
połączeniu ze specyficznymi zaburzeniami w zakresie kontroli impulsu i
dokonywania trafnej oceny siebie oraz zachowań innych.
W pewnych badaniach
sprawczyń odsiadujących wyrok w zakładzie karnym, Green i Kaplan dostrzegli kilka obszarów, które były w szczególności
problematyczne dla molestujących kobiet. Większość sprawczyń, na przykład,
doświadczyła kiedyś w przeszłości lub obecnie PTSD, tj. stresu pourazowego i pełnej depresji oraz ujawniła od jednego do większej liczby zaburzeń osobowości, w tym tych powiązanych z deficytami
w zakresie kontroli impulsu (tj. zaburzenie osobowości antysocjalnej, zaburzenie
osobowości chwiejnej emocjonalnie). Co więcej, większość sprawczyń nadużyć
seksualnych w ich grupie badanej doświadczała trudności związanych z uzależnieniem
od alkoholu lub innych substancji. Pomimo że podobne problemy zaobserwowano
w grupie porównawczej kobiet odsiadujących wyrok za przestępstwa nieseksualne, sprawczynie wykroczeń seksualnych wobec dzieci wydawały się być bardziej pod
względem psychiatrycznym zaburzone niż kobiety niemolestujące dzieci (Green i Kaplan
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Problemy z nadużywaniem substancji
psychoaktywnej były także powszechne wśród badanych przez Faller kobiet
molestujących dzieci. Nieznacznie więcej niż połowa sprawczyń w jej badaniach
(55% i 51%, szacunkowo) doświadczyła w przeszłości lub obecnie problemów
z pewną formą uzależnienia od substancji psychoaktywnej. Bardzo podobne
wyniki zanotowała Wolfe, która stwierdziła, że prawie 50% sprawczyń w jej
badanej grupie miało trudności z alkoholem. Tylko 5% sprawczyń natomiast
w badaniach nad wykorzystywaniem w ośrodkach opieki dziennej miało problemy związane ze spożywaniem alkoholu i narkotyków, podczas gdy przynajmniej od 20% do 25% sprawczyń przebadanych przez
Allen miało trudności z nadużywaniem substancji psychoaktywnej.
Według Mathews i in. większość kobiet
zaangażowanych w wykorzystywanie seksualne ujawnia znaczące deficyty w
zakresie samooceny i własnego wszechstronnego rozwoju oraz ma skłonność do doświadczania przykrych emocji: poczucia braku bezpieczeństwa, zależności i wstydu (A.D.Crayton, R.V. De
Luca, 1999).
Dewiacyjne percepcje wykorzystywania seksualnego przez sprawczynie
Pomimo że mało uwagi poświęcono badaniom percepcji wykorzystywania seksualnego przez sprawczynie dostępne wyniki pochodzące z badań prowadzonych metodą indywidualnych przypadków ujawniają, że przynajmniej niektóre molestujące kobiety mogą postrzegać czynności seksualne z udziałem dzieci i nastolatków jak normalne, właściwe zachowanie w okresie dorosłości, mając na względzie ich własne doświadczenia z wykorzystywaniem seksualnym w dzieciństwie i adolescencji (Rowan i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Jednak wydaje się, że większość sprawczyń zdaje sobie sprawę z niemoralności swoich zachowań i odczuwa znaczący wstyd i wyrzuty sumienia wobec własnego uczestnictwa w nadużyciu seksualnym (Mathews i in.; Travin i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Według Mathews i in. jest czymś powszechnym dla sprawczyń, aby opisywać swoje czynności stanowiące wykorzystywanie seksualne bez odczuwania poczucia winy lub wstydu, albo dla kobiet molestujących, żeby zaakceptować zasadniczą odpowiedzialność za popełniony błąd, nawet wtedy, gdy były one przymuszone lub siłą namawiane do uczestniczenia w czynnościach seksualnych przez dominujących sprawców - mężczyzn - niekiedy wspólników. Tym niemniej, jest także prawdą, że niektóre sprawczynie mają skłonność do zaprzeczania lub minimalizowania swojej roli w incydentach o charakterze wykorzystywania seksualnego (Allen; Green i Kaplan; Wolfe za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), dokonując rzutowania winy na ofiary lub pomijając ujemny wpływ własnego przestępczego zachowania (Green i Kaplan za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Modele dewiacyjnego podniecenia i zainteresowania seksualnego
Modele dewiacyjnego podniecenia i budzenia zainteresowania seksualnego
u kobiet spotkały się z małą atencją ze strony klinicystów i badaczy badających
problem wykorzystywania seksualnego dzieci i nastolatków przez kobiety.
Tym niemniej, pewne dane dotyczące tych kwestii ostatnio zaczęły
wyłaniać się z badań nad sprawczyniami. Pomimo że "kobiety dopuszczające się
wykroczeń seksualnych wobec dzieci w mniejszym niż mężczyźni stopniu mogą
odpowiadać definicji psychiatrycznej pedofila" oraz często mają skłonność
do zaprzeczenia, że fantazjowanie lub podniecenie seksualne stanowią istotne
składniki ich zachowania przestępczego (Travin i in. za: A.D.Crayton, R.V.
De Luca, 1999), wyniki pochodzące z niektórych indywidualnych studiów przypadków
sugerują, że przynajmniej niektóre sprawczynie mogą ujawniać wzorce fizjologicznego
podniecenia porównywalne do tych stwierdzanych u mężczyzn, którzy wykorzystują
seksualnie innych (Cooper i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Na
przykład warto zwrócić uwagę na przypadek młodej sprawczyni, której zalecono
badania psychiatryczne po jej aresztowaniu za przestępstwa seksualne
wobec dzieci. W testach psychologicznych sprawczyni ta ujawniła to,
co klinicyści opisali jako: "obsesyjne zaabsorbowanie, pochłonięcie seksem" (Cooper
i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), a ponadto uzyskała skrajnie
wysokie wyniki w skali fantazjowania seksualnego oraz wysokie poziomy niezróżnicowanego
podniecenia seksualnego w reakcji na wiele rodzajów bodźców - slajdów (tj.
slajdów przedstawiających nagie dzieci oraz dorosłych mężczyzn, a także różnorodne
sadystyczne i masochistyczne sceny o charakterze seksualnym).
Fantazje dewiacyjne i podniecenie seksualne zaobserwowano także w pozostałych klinicznych i opisowych badaniach nad kobietami i nastolatkami będącymi sprawczyniami wykorzystywania seksualnego (Hunter i in.; Wolfe za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Mathews i in. stwierdzili, że 11 na 16 sprawczyń ujawniało jakieś podniecenie
seksualne i/lub powiązane z ofiarą fantazje podczas czynności wykorzystywania
seksualnego, często wskazując na to, że to podniecenie wynikało z odczuwania
władzy lub wyobrażania sobie, że ich ofiary były właściwie dorosłymi ludźmi.
Inne kobiety, tj. te, które uczestniczyły w czynnościach stanowiących
nadużycia seksualne wyjątkowo razem z mężczyznami jako wspólnikami)
wskazywały, że podniecenie seksualne nie było motywem ich działań stanowiących wykorzystywanie seksualne (Mathews i in. za:
A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Cztery spośród 16 kobiet w badanej grupie
ujawniło, że ich dewiacyjne zachowania związane z wykorzystywaniem seksualnym dzieci były
motywowane przez uczucia miłości dla wspólników lub dziecięcych
ofiar, podczas gdy pozostałe sprawczynie wymieniały dodatkowe czynniki powodujące ich zachowanie przestępcze (zależność od mężczyzn, poczucie
odrzucenia, osamotnienia, złości lub zazdrości (Mathews i in. za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999). Podobne motywy zachowań przestępczych w tym zakresie
stwierdzono w grupie 12 sprawczyń nadużyć seksualnych będącej podmiotem
badań Wolfe, pomimo że kilka dodatkowych uzasadnień i motywacji zanotowano
w przypadku tych agresorów (25% sprawczyń twierdziła, że czynności stanowiące
wykorzystywanie seksualne były właściwie edukacją seksualną, niektóre kobiety
uznawały, że wykorzystywały seksualnie dzieci, aby zachować nietykalność
ich relacji z partnerem życiowym (Wolfe za: A.D.Crayton, R.V. De Luca,
1999).
Przemoc w rodzinie, przemoc małżeńska
Dla wielu sprawczyń nadużyć seksualnych przemoc w rodzinie wydaje się być powszechnym zjawiskiem. Wiele studiów indywidualnych przypadków oraz opisów klinicznych sugeruje, że przynajmniej niektóre molestujące dzieci kobiety mogą tego dokonywać w reakcji na fizyczną przemoc lub na grożenie im uszkodzeniem ciała przez ich mężów lub wspólników podczas czynności wykorzystywania seksualnego (O'Connor; Rowan i in.; Travin i in. za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Wstępne dane empiryczne także sugerują potencjalny związek między przemocą będącą udziałem współmałżonka a wykorzystywaniem seksualnym, przy więcej niż połowie sprawczyń nadużyć seksualnych podkreślających fizyczną agresję wobec nich ze strony współmałżonka lub ich chłopaka, sympatii (Green i Kaplan za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), a wiele pozostałych mówiących o stosowaniu przemocy fizycznej i byciu jej ofiarą w domu rodzinnym (Allen za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999). Tym niemniej, mając na uwadze rozpowszechnienie przemocy rodzinnej wśród kobiet odsiadujących wyroki za przestępstwa nieseksualne oraz udział zjawiska przemocy w ogólnej populacji, wydawałoby się, że przemoc wobec współmałżonka jest tylko jednym z wielu czynników, które mogą mieć znaczenie dla wyjaśnienia istoty zachowań seksualnych o charakterze nadużyć wobec dzieci wśród kobiet-sprawców.
Dysfunkcje rodzinne i małżeńskie
Zakres dodatkowych problemów małżeńskich
i rodzinnych wydaje się być również powszechny wśród kobiet zaangażowanych
w nadużycia seksualne. Badania pokazują, że istotna
jest obecność znaczącej dysfunkcji w rodzinach, z których pochodzi wiele sprawczyń,
w tym swawolne zerwanie więzi małżeńskiej, nadużywanie przez rodzica substancji
psychoaktywnej oraz choroba psychiczna, wiktymizacja rodzica oraz niezgodne,
niespójne zachowanie rodzicielskie (tj. zaangażowanie wielu opiekunów, nie tylko rodziców, podczas
dzieciństwa i adolescencji) (Green i Kaplan; Johnson; McCarty za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999). Mając na względzie te problemy rodzinne,
nie jest czymś zaskakującym, że wiele sprawczyń nadużyć seksualnych wyniosło negatywne doświadczenia i percepcje odnośnie swoich rodzin, opisując swoje lata dzieciństwa
jako nieszczęśliwe, a swoich rodziców jako postaci o ujemnych cechach charakteru.
W momencie gdy kobiety skazane za przestępstwa nieseksualne mają skłonność
do podtrzymywania podobnych, negatywnych poglądów na temat swoich rodziców, to wydają
się one też opisywać swoje rodziny pochodzenia jako bardziej niewydolne i zaniedbujące
je w dzieciństwie w porównaniu ze sprawczyniami nadużyć seksualnych, które mają skłonność do postrzegania
swoich rodzin jako będących przede wszystkim źródłem przemocy i agresji (Green i Kaplan
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
Problemy interpersonalne wydają się
także być powszechne w relacjach społecznych sprawczyń
nadużyć seksualnych. Według badań klinicznych i analizy studiów indywidualnych
przypadków, wiele kobiet, które molestują dzieci wcześniej wstępuje w związek
małżeński (McCarty za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999) a podczas dokonywania przestępstwa
stanowiącego nadużycie seksualne są często już ludźmi żyjącymi w prawnej separacji,
rozwiedzionymi lub czują się odizolowane od innych ludzi i pozostałych grup wsparcia
(Chasnoff i in.; Higgs i in.; Rowan i in.; Travin i in.; Wolfe za: A.D.Crayton,
R.V. De Luca, 1999). Rzeczywiście, wiele kobiet molestujących dzieci ujawnia
bardzo negatywne i problematyczne interakcje ze swoimi małżonkami lub chłopakami (sympatiami, kochankami)
i jest często zaangażowanych w relacje społeczne, które mają charakter przemocy,
konfliktu lub niosą ze sobą dystres, cierpienie, ból psychiczny (Allen; Krug za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
PROFIL SPRAWCZYŃ NADUŻYĆ SEKSUALNYCH
Pomimo że sprawczynie nadużyć seksualnych wobec dzieci
stanowią raczej różnorodną grupę (Green i Kaplan; O'Connor; Wakefield i Underwager
za: A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999), to jest możliwe wyciągnięcie pewnych
bardzo ogólnych i wstępnych wniosków, mając na względzie "typową" sprawczynię
nadużyć seksualnych, w oparciu o przegląd literatury.
Oto one:
- "Typowa" lub "modelowa" sprawczyni wykorzystywania seksualnego dziecka może być młodą kobietą w wieku od 20 do 30 lat. Prawdopodobnie pochodzi z dysfunkcjonalnej, patalogicznej rodziny, a w wielu przypadkach, mogła sama doświadczać fizycznej, emocjonalnej i/lub seksualnej przemocy jako dziecko, nastolatka lub osoba dorosła. Bardzo często jej doświadczenia wykorzystywania seksualnego i innych typów przemocy ze strony wielu agresorów są intensywne i silne.
- Jako osoba dorosła "typowa" sprawczyni nadużyć seksualnych może doświadczać problemów w wielu obszarach swojego życia. Pomimo że może mieć przeciętny poziom wykształcenia; może cechować się niskim statusem socjoekonomicznym, a gdy jest zatrudniona, może pełnić stereotypowe role kobiece lub być słabo opłacanym pracownikiem. Bardzo często relacje małżeńskie i rówieśnicze będą nieobecne w życiu takiej kobiety, a w sytuacji gdy będą istnieć, to mogą cechować się dysfunkcjonalnością, przemocą lub dystresem (bólem psychicznym, cierpieniem).
- Sprawczyni nadużyć seksualnych może czuć się odizolowana od społecznego wsparcia i może cierpieć z powodu szeregu problemów ze zdrowiem psychicznym, depresji, myśli samobójczych, zależności od środków farmakologicznych i/lub niskiej samooceny. Istniejące dane także wskazują na to, iż w niektórych przypadkach, przestępca seksualny - kobieta może ujawniać jedno lub więcej zaburzeń psychiatrycznych (tj. zespół stresu pourazowego, zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie) oraz słabo rozwinięte lub niewłaściwe umiejętności radzenia sobie ze stresem.
- Motywy nadużyć seksualnych u sprawczyń są bardzo zróżnicowane np.: dewiacyjne podniecenie seksualne i zainteresowanie mające związek z seksualną gratyfikacją uzyskiwaną z przejawiania zachowań o charakterze wykorzystywania seksualnego; niewłaściwa percepcja braku poprawności obyczajowej własnych czynów - postrzeganie wykorzystywania seksualnego jako normalnej formy wyrażania uczucia wobec dziecka lub współmałżonka, zaprzeczenie i minimalizowanie wywieranych przez agresywne czyny seksualne skutków dla psychiki dziecka; środowiskowe stresory (przemoc rodzinna, zmuszanie do takich czynów przez mężczyzn, partnerów lub wspólników zbrodni); sposób niewłaściwego adresowania różnorodnych uczuć i niezaspokojonych potrzeb (uczuć gniewu i osamotnienia, potrzeby uwagi i uczucia).
- Wiele sprawczyń seksualnych nadużyć doświadcza silnego poczucia winy i wstydu w związku z zaangażowaniem w czynności o charakterze wykorzystywania seksualnego.
- Sprawczyni nadużyć seksualnych najczęściej dokonuje przestępstwa wobec dziewczynek, pomimo że chłopcy i nastolatki obu płci mogą być także powszechnie wykorzystywani.
- Molestowane przez kobiety może być zarówno jedno dziecko, jak i wiele dzieci. Zwykle molestowane są dzieci znane kobiecie.
- Sprawczyni nadużyć seksualnych może działać w pojedynkę lub przy współudziale osób trzecich.
- Przemoc seksualna ze strony agresorów - kobiet cechuje się umiarkowanym nasileniem, bez stosowania siły lub gróźb, ale może współistnieć z innymi formami złego traktowania dziecka, tj z zaniedbywaniem, przemocą fizyczną i emocjonalną) (A.D.Crayton, R.V. De Luca, 1999).
IMPLIKACJE DOTYCZĄCE BADAŃ I TERAPII
Mając na względzie badania i terapię sprawczyń nadużyć seksualnych, należy uwzględnić następujące kwestie:
- Traumatyczne doświadczanie przemocy fizycznej, seksualnej i emocjonalnej przez sprawczynie nadużyć seksualnych w okresie dzieciństwa i adolescencji (dojrzewania) lub nawet jeszcze później.
- Zaburzenia psychiczne lub problemy w zdrowiu psychicznym, które mogą zakłócać zdolność sprawczyni do właściwych interakcji z niemowlętami, dziećmi lub nastolatkami (depresja lub nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia osobowości).
- Problemy interpersonalne lub małżeńskie, które mogą mieć udział w zdarzeniach stanowiących wykorzystywanie seksualne lub mogą przybierać postać bezpośredniego zagrożenia dla sprawczyni i członków jej rodziny (np. przemoc ze strony współmałżonka).
- Inne formy złego traktowania dziecka (tj. np. zaniedbywanie), które mogą wymagać terapii.
- Specyficzne stresory, które mogą zaburzać zdolność sprawczyni do właściwego radzenia sobie z codziennymi zadaniami życiowymi (tj. bieda, izolacja społeczna).
- Dewiacyjna, specyficzna percepcja sprawczyni nadużyć seksualnych wobec dzieci i jej reakcje na różnorodne bodźce wywoływane przez dziecko oraz jej brak zdolności do przyjmowania i stosowania właściwych schematów radzenia sobie ze swoimi emocjami oraz z wyzwaniami i wymaganiami codziennego życia.
LITERATURA:
Crayton A.D., De Luca R.V. (1999). Female perpetrators of child sexual abuse: a review of the clinical and empirical literature. Aggression and Violent Behavior, 4, 93-106.