Zaburzenia odżywiania - podstawowe problemy

Zaburzenia odżywiania - terminologia Kto znajduje się w grupie ryzyka zaburzeń odżywiania? Przyczyny zaburzeń odżywiania Podstawowe typy zaburzeń odżywiania i ich wpływ na stan zdrowia Oznaki anoreksji Oznaki bulimii Oznaki syndromu objadania się Leczenie i terapia zaburzeń odżywiania Zaburzenia odżywiania a zajście w ciążę Zaburzenia odżywiania a trudności w uczeniu się

Zaburzenia odżywiania - terminologia

Zaburzenia odżywiania to współcześnie jednostki chorobowe, które wpływają na sposób odżywiania oraz na postawy i odczucia wobec jedzenia. Zaburzenia odżywiania są uleczalne. Od czasu do czasu wszyscy zmieniamy nasze nawyki w zakresie odżywiania. Czasami zmniejszamy ilość jedzonych posiłków lub przestrzegamy diety, by schudnąć, a kiedy indziej jemy więcej, by utyć. Takie czynności mogą być korzystne dla zdrowia i prowadzić do osiągnięcia idealnej wagi ciała. Jednak ludzie cierpiący na zaburzenia odżywiania, ujawniają niezdrowe sposoby odżywiania. Mogą za dużo jeść i mieć nadwagę lub jeść za mało i stać się bardzo chudymi. Czasami człowiek może jeść tak mało, albo może wcale nie jeść, że zaczyna głodować (co nazywamy anoreksją nervosa, czyli jadłowstrętem psychicznym). Osoba może także jeść szybko w skrajnie dużych ilościach, a potem wymiotować, by pozbyć się z organizmu pożywienia (co nazywamy bulimią nervosą, czyli chorobliwym uczuciem głodu, czy też wilczym głodem). Ponadto osoba może nie być zdolna do kontrolowania potrzeby nadmiernego jedzenia, często utrzymując skłonności do objadania się w tajemnicy (co nazywamy zaburzeniem odżywiania polegającym na objadaniu się, przejadaniu się (ang. binge eating disorder). Ludzie z zaburzeniami odżywiania mają także błędne wyobrażenia wobec własnej wagi ciała. Mogą być pewni tego, że ważą za dużo, mimo że mogą ważyć mniej niż przeciętna osoba o ich typie sylwetki.
Zaburzenia odżywiania dotykają ludzi we wszystkich grupach wiekowych, etnicznych i społecznych. Stwierdza się je dużo częściej u kobiet niż u mężczyzn. Kobiety stanowią więcej niż 90 procent ludzi z tymi zaburzeniami. Bez odpowiedniej terapii, zaburzenia odżywiania mogą prowadzić do poważnej choroby a nawet śmierci. Zaburzenia te mogą zwiększyć ryzyko zachorowania na osteoporozę (odwapnienie kości) oraz problemów sercowych. Ludzie, którzy ujawniają zaburzenia odżywiania mogą także cierpieć na depresję i odczuwać lęk oraz mogą szukać ukojenia w alkoholu i narkotykach.

Kto znajduje się w grupie ryzyka zaburzeń odżywiania?

W USA i w innych krajach zachodnioeuropejskich kobiety znajdują się w grupie większego ryzyka zachorowania na schorzenia stanowiące zaburzenia odżywiania niż mężczyźni. W USA sądzono, że zaburzenia odżywiania występują jedynie u białych kobiet. Jednakże ostatnie badania ujawniły, że czarnoskóre kobiety także ujawniają te zaburzenia.
Kobiety znajdują się w grupie większego ryzyka zachorowania na schorzenia stanowiące zaburzenia odżywiania niż mężczyźni z powodu dążenia za wszelką cenę do "idealnej sylwetki", często prezentowanej w mediach (w TV, magazynach ilustrowanych, filmach, w internecie). Prezentowanie w telewizji i w internecie szczupłej sylwetki jako najlepszej i najbardziej pożądanej może wpływać na świadomość dziewcząt i młodych kobiet. Przestrzegają one często rygorystycznej diety, aby wyglądać jak dziewczyny i kobiety, które oglądają w mediach. Presja jaką wywiera grupa rówieśnicza na to by być szczupłą i odchudzać się może mieć także istotny wpływ. Dla kobiet wizerunek somatyczny lub to, w jaki sposób odczuwają, to jak wyglądają, mogą wpływać na odczucia, jakie mają wobec wagi ciała. Brak aprobaty dla swojej wagi ciała, bycie otyłą i pragnienie do bycia szczupłą mogą wprawić, dziewczynę w stan większego zmartwienia wobec tego jak wygląda niż w związku z innymi kwestiami, takimi jak jej własne pomysły lub to, co chciałaby robić w życiu. Czasami młode kobiety, które mają wagę ciała w normie lub nawet ważą mniej niż powinny, mogą czuć, że są zbyt otyłe. Kobieta może także czuć, że to, w jaki sposób wygląda lub ile waży stanowi główny wymiar jej poczucia własnej wartości, samooceny. Ponadto dążenie do ideału piękna cielesnego przez "prezentowanie światu" doskonałej sylwetki stanowi, w przypadku kobiet, podstawowy warunek ich atrakcyjności w oczach mężczyzn.

Przyczyny zaburzeń odżywiania

Nikt nie wie, co na pewno powoduje zaburzenia odżywiania. Wiele badań koncentruje się na tym, w jaki sposób osobowość i środowisko mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania. Sądzi się, że ludzie z zaburzeniami odżywiania mają pewne wspólne cechy, takie jak niska samoocena (zaburzony, negatywny lub niezgodny z prawdą obraz siebie), poczucie bezradności, oraz lęk przed utyciem. Zaburzenia odżywiania pojawiają się w reakcji na stres, stanowiąc sposób radzenia sobie z nim. Zaburzenia te ujawniają się częściej w rodzinach osób płci żeńskiej niż męskiej. Badania ujawniają, że środowisko społeczne kobiety, w tym jej rodzina i przyjaciele, mogą wpływać na to, w jaki sposób reaguje ona na swoją wagę ciała. Na przykład, częste rozmowy na temat zachowania szczupłej sylwetki i przestrzegania diety mogą wywierać presję na osobie, by dążyła do tego by być szczupłą. Uszczypliwe uwagi ze strony rodziny i przyjaciół z powodu nadwagi mogą prowadzić do niskiej samooceny oraz niezdrowego odżywiania się przez młode dziewczyny i kobiety. Co więcej, młodzi ludzie, którzy uprawiają sport lub wykonują czynności, które podkreślają szczupłą sylwetkę (taniec, biegi długodystansowe, gimnastyka) mogą być bardziej podatni na zaburzenia odżywiania.
Badania empiryczne dotyczą także roli jaką pełnią czynniki genetyczne i organiczne w wyjaśnieniu genezy zaburzeń odżywiania. Badania sponsorowane przez National Institute of Mental Health koncentrują się na serotoninie, substancji chemicznej obecnej w mózgu, która może wpływać na apetyt i zdolność jednostki do kontrolowania impulsów i nastrojów. U kobiet badacze eksplorują to, w jaki sposób zaburzenia odżywiania mogą wpływać na pozom serotoniny we krwi oraz to, w jaki sposób mózg informuje ciało o odczuwaniu głodu i sytości. Na przykład, większość kobiet czuje się lepiej w odniesieniu do sytości i nastroju po jedzeniu. Jednak dla kobiet z anoreksją niespożywanie pokarmów, może polepszyć nastrój lub zwiększyć zadowolenie z siebie. Wiedza na temat tego, w jaki sposób serotonina wpływa na zaburzenia odżywiania pomoże badaczom określić, które kobiety są bardziej zagrożone zaburzeniami odżywiania oraz umożliwi odnalezienie skuteczniejszych sposobów ich leczenia.

Podstawowe postaci kliniczne zaburzeń odżywiania oraz ich wpływ na stan zdrowia

Najczęściej spotyka się 3 postaci zaburzeń odżywiania:

  1. Anoreksja nervosa (psychiczna) - głodzenie się przez spożywanie minimalnej ilości posiłków lub całkowite niejedzenie. Ludzie cierpiący na to schorzenie ujawniają nadlękliwość dotyczącą wagi ciała i sylwetki. W celu zachowania szczupłej sylwetki, człowiek może przestrzegać diety lub za dużo ćwiczyć. Branie środków farmakologicznych, aby pozbyć się pożywienia z organizmu jest także czymś powszechnym. Kobiety z anoreksją mogą mieć nieregularne cykle miesiączkowe, albo nie mieć wcale miesiączek. Dziewczęta z anoreksją często mają okres później niż dziewczęta nie cierpiące na to schorzenie. Ludzie z tą chorobą mogą myśleć, że mają nadwagę, nawet wtedy kiedy są bardzo szczupli. Proces jedzenia staje się obsesją, albo czymś, o czym nie można przestać myśleć. Nawyki w zakresie jedzenia przybierają postać odbiegających od normy takich jak: unikanie produktów żywnościowych i dań, wybieranie tylko kilku rodzajów pożywienia i spożywanie ich w małych ilościach lub skrupulatne odmierzanie porcji przeznaczonych do spożycia. Osoby z anoreksją mogą także mieć obsesję na punkcie ważenia się. Anoreksja może powodować takie same rodzaje problemów, jakie zdarzają się kiedy osoba głoduje. Brak pożywienia może powodować, że osoba staje się bardzo chuda, jej włosy i paznokcie stają się kruche, skóra staje się wysuszona, ma miejsce zatwardzenie, a czasami biegunka. Schorzenie to może także wpływać na ciśnienie krwi, powodując słabą anemię, może redukować przyrost masy mięśniowej, prowadzić do zatrzymania okresów menstruacyjnych oraz do puchnięcia stawów. Niedobór wapnia, z powodu stosowanej diety, umieszcza anorektyczki w grupie większego ryzyka wystąpienia osteoporozy w późniejszym okresie życia. Wielu ludzi cierpiących na to schorzenie ujawnia depresję, niepokój oraz problem z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków. Najbardziej poważne prawdopodobne problemy dotyczące anorektyczek to "śmierć głodowa", ustanie akcji serca lub samobójstwo z powodu niskiego poczucia własnej wartości.
  2. Bulimia nervosa (psychiczna) - występuje wtedy, gdy osoba spożywa skrajne ilości jedzenia, a potem wymiotuje, oraz przyjmuje środki farmakologiczne, aby pozbyć się pożywienia z organizmu. Nadmierne uprawianie sportu, wykonywanie ćwiczeń mogą także mieć miejsce w celu upewnienia się, czy nie zwiększyła się waga ciała po objedzeniu się. Ludzie z tym schorzeniem nie mają żadnego poczucia kontroli podczas gdy, jedzą w nadmiarze. Choroba ta rozpoczyna się często w późniejszych nastoletnich latach lub we wczesnej dorosłości. Podobnie jak osoby z anoreksją, osoby z bulimią ujawniają skrajny poziom zamartwiania się wobec jedzenia, wagi ciała i sylwetki. Wielu ludzi z bulimią objada się i oczyszcza organizm z pożywienia w tajemnicy oraz wciąż utrzymuje normalną wagę ciała. Przez takie działanie, osoba może często ukrywać chorobę latami. Poczucie wstrętu i wstydu po objedzeniu się są powszechne, podobnie jak uczucia ulgi po oczyszczeniu organizmu z pożywienia. Okresy nieumiarkowania w jedzeniu mogą zdarzać się raz lub dwa razy w tygodniu oraz nie rzadziej niż kilka razy dziennie. Mogą być powodowane depresją, nudą, złością, gniewem. Problemy zdrowotne wynikające z bulimii są przede wszystkim powiązane z zachowaniem równowagi elektrolitu (kiedy ilości sodu i potasu w organiźmie są za duże lub za małe) oraz z powtarzającymi się zachowaniami polegającymi na objadaniu się. Obżarstwo powoduje, że w organiźmie zmniejsza się ilość potasu, co może uszkodzić mięsień sercowy oraz zwiększyć ryzyko wystąpienia zawału serca. Częste wymiotowanie może doprowadzić do zapalenia przełyku i uszkodzenia zębów. Jeszcze jednym problemem spowodowanym bulimią są blizny na opuszkach palców spowodowane ich wpychaniem do gardła, by spowodować wymioty, zmiany cykli menstruacyjnych i zanik popędu seksualnego. Ludzie cierpiący na tę chorobę mogą wykazywać kłopoty w radzeniu sobie i kontrolowaniu impulsów, stresów, niepokoju. Mogą także ujawniać depresję, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (choroba, w której występują niepożądane myśli oraz zachowania, od których powtarzania nie można się powstrzymać) oraz inne choroby psychiczne. Problemy z alkoholem i narkotykami są także powszechne u osób z bulimią.
  3. Zaburzenie polegające na objadaniu się (BED) - kiedy osoba nie potrafi kontrolować potrzeby nadmiernego jedzenia i często objadanie się utrzymuje w tajemnicy. Ludzie z tym zaburzeniem odżywiania nie odczuwają kontroli podczas okresów, w których nadmiernie spożywają posiłki. Podczas objadania się, osoba może jeść dużo szybciej niż normalnie, może jeść do momentu aż poczuje dyskomfort, może jeść ogromne ilości posiłków kiedy nie jest głodna oraz może jeść w samotności. W przeciwieństwie do bulimii i anoreksji, pacjent nie próbuje pozbyć się z organizmu dodatkowego jedzenia przez wykonywanie czynności takich jak: wymiotowanie lub nadmierne ćwiczenia. Z tego powodu wielu ludzi, którzy cierpią na tę chorobę mają nadwagę. Osoba może odczuwać wstręt, wstyd oraz poczucie winy podczas objadania się, co w konsekwencji prowadzi do tzw. ciągów przejadania się. Podobnie jak w przypadku anoreksji, ludzie z zaburzeniem polegającym na objadaniu się (BED) mogą bać się utycia, mogą chcieć stracić na wadze oraz nie lubią wyglądu swojego ciała. BED często rozpoczyna się w późnym okresie adolescencyjnym lub we wczesnych latach dorosłości. Niektórzy eksperci utrzymują, że BED jest najbardziej powszechnym zaburzeniem odżywiania. Choroba często rozwija się wkrótce po skrajnej utracie wagi z powodu diety. BED może być trudnym schorzeniem do zdiagnozowania i może być mylone z innymi przyczynami otyłości. Ludzie z BED często cierpią na nadwagę, ponieważ utrzymują dietę wysoko-kaloryczną bez uprawiania ćwiczeń. Problemy medyczne są zbliżone, do tych, które wynikają z otyłości: wysokie poziomy cholesterolu we krwi, wysokie ciśnienie krwi oraz cukrzyca. BED zwiększa także ryzyko zachorowania na serce lub pewne rodzaje nowotworów. Ludzie z BED często cierpią także z powodu depresji.

Istnieją jeszcze dwa typy zaburzeń odżywiania. Pierwsze to zaburzenie odżywienia o charakterze niespecyficznym w skrócie EDNOS. Jest to nazwa zaburzeń odżywiania, których nie można zaliczyć do żadnej spośród trzech wyżej wymienionych. Ujawniając (EDNOS) osoba odbiega od normy w zakresie sposobu odżywiania się, ale nie ma wszystkich objawów, które są wymagane do diagnozy zaburzenia odżywiania. Na przykład, osoba z EDNOS może oczyszczać żołądek po jedzeniu, ale czyni to z mniejszą częstotliwością lub natężeniem niż ktoś, kto cierpi na bulimię.
Bardziej powszechnym niż zaburzenia odżywiania jest schorzenie nazwane terminem zaburzone odżywianie się (ang.disordered eating). Ma ono miejsce kiedy osoba poddaje się diecie, folguje z jedzeniem lub opróżnia żołądek, ale nie robi tego tak często lub w tak skrajnym nasileniu, aby być zdiagnozowaną jak ujawniająca zaburzenie odżywiania. Osoba może zmieniać sposób, w jaki je po doznaniu stresującego zdarzenia lub zapadnięciu na jakąś chorobę, przed ważnym wystąpieniem publicznym lub zdarzeniem w pracy lub przed występem w zawodach sportowych. Zaburzone odżywianie się może prowadzić do utraty lub zwiększenia się wagi ciała, ale rzadko wymaga terapii. Jednak zaburzone odżywianie się to stan chorobowy, a nie coś krótkotrwałego i powoduje stres, zmienia sposób, w jaki osoba odczuwa siebie lub to jak wygląda.
W związku z tym, że wielu ludzi z zaburzeniami odżywiania utrzymuje ten fakt w tajemnicy, ich schorzenia mogą pozostać niezauważalne przez długi czas, nawet latami. W przypadku anoreksji oznaki, takie jak skrajna utrata wagi ciała jest łatwiej zauważalna. Jednak osoba z bulimią, która może zachować normalną wagę ciała może skutecznie ukrywać swoją chorobę.

Oznaki anoreksji

Oznaki bulimii

Oznaki syndromu objadania się

Leczenie i terapia zaburzeń odżywiania

Zaburzenia odżywiania można leczyć, a pacjenta można przywrócić "zdrowej wadze". Sukces w leczeniu zaburzeń odżywiania jest największy wtedy, kiedy zdiagnozuje się je możliwie jak najwcześniej i od razu, bez zwłoki podda terapii. Im dłużej będą trwały dewiacyjne sposoby odżywiania się, tym trudniej będzie wyleczyć zaburzenie. Nieleczone zaburzenia odżywiania mogą z czasem prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a nawet śmierci.
Nie istnieje jeden, najlepszy sposób leczenia tych złożonych zaburzeń. Większość ludzi z zaburzeniami odżywiania jest leczona przez zespół profesjonalistów zapewniających opiekę zdrowotną i otrzymuje opiekę medyczną, psychoterapię (czasami nazywaną "terapią słowną") oraz poradnictwo w zakresie odżywiania się. Profesjonaliści, którzy zajmują się psychoterapią osób z zaburzeniami odżywiania mogą być terapeutami, psychologami, psychiatrami, pracownikami socjalnymi, pedagogami.
Wśród rodzajów terapii zaburzeń odżywiania wyróżnia się:

  1. Terapię poznawczo - behawioralną (jej zadaniem jest zmiana sposobu, w jaki myśli o sobie człowiek i reaguje na sytuację, która sprawia, że jest on zaniepokojony lub lękliwy oraz ujawnia depresyjny nastrój).
  2. Terapię rodzinną (jej zadaniem jest oddziaływanie np. środkami wpływu osobistego na system rodzinny jednostki w taki sposób, by osłabić źródło nadlękliwości osoby z zaburzeniami odżywiania przez modyfikację postawy nadmiernie chroniącej i nadopiekuńczej przejawianej przez rodziców lub współmałżonków).
  3. Terapię grupową (jej zadaniem jest oddziaływanie na system grupy rówieśniczej - postawy kolegów, przyjaciół jednostki chorej w taki sposób, by osłabiać źródło nadlękliwości osoby z zaburzeniami odżywiania tj. przez modyfikację jej obsesyjnej postawy wobec jedzenia i wyglądu zewnętrznego, wagi ciała, sylwetki).
  4. Terapię polegającą na treningu asertywności i budowaniu poczucia własnej wartości (jej zadaniem jest kształtowanie umiejętności odmawiania i stopniowe osłabianie wpajanego osobie z anoreksją lub bulimią poczucia bezwartościowości, niższości).
  5. Terapię farmakologiczną (farmakoterapię) w warunkach szpitalnych lub pozaszpitalnych (stosowanie leków antydepresyjnych, przeciwlękowych).

Zaburzenia odżywiania a zajście w ciążę

Kobiecie cierpiącej na zaburzenie odżywiania może być dużo trudniej urodzić dziecko. Zaburzenie odżywiania może spowodować wczesny lub przedwczesny poród, co może prowadzić do komplikacji okołoporodowych. Kobiety z zaburzeniami odżywiania cechują się wysokim odsetkiem poronień w porównaniu z kobietami nieujawniającymi tych zaburzeń. Jeśli kobieta nie je wielu różnych zdrowych artykułów żywnościowych podczas ciąży, ona i jej dziecko mogą ujawniać problemy zdrowotne. Najlepiej, w przypadku osoby z anoreksją, jest poddać się leczeniu przed zajściem w ciążę. Jednak jeśli zaburzenie odżywiania leczono i teraz wydaje się, że ustąpiło, to jego objawy mogą powrócić podczas trwania sytuacji stresowej związanej z ciążą. Duże znaczenie może mieć wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i profesjonalistów by przeciwdziałać depresji, nadlękliwości młodej matki z anoreksją.

Zaburzenia odżywiania, a trudności w uczeniu się

Z uwagi na fakt, że zaburzenia odżywiania są istotnie powiązane z nadlękliwością, depresją można uznać, iż niektóre osoby mające anoreksję lub bulimię mogą także ujawniać trudności w uczeniu się. Na modelu diagnostycznego różnicowania trudności w uczeniu się B. F. Penningtona (por. P. Gindrich, 2002) nadlękliwość stanowi jeden z aspektów diagnozy emocjonalnej. Jednak nie dysponujemy badania empirycznymi, które pozwoliłyby na potwierdzenie związku między anoreksją, bulimią i zespołem BED a trudnościami w uczeniu się. Z niektórych badań wynika, że dziewczęta z anoreksją mają raczej wysokie, a nie niskie osiągnięcia szkolne. Niewiele wiadomo o innych rodzajach zaburzeń odżywiania (bulimii, zespole BED) w tym względzie.

Na początek

LITERATURA:

Hendrick V. (2002). FAQ-Frequently Asked Questions about Eating Disorders adopted from National Institute of Mental Health and Department of Health and Human Services Office on Women's Health.
Gindrich P. (2002). Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów dyslektycznych. UMCS Lublin.