PREKURSORZY, PIONIERZY BADAŃ NAD DYSLEKSJĄ NA ŚWIECIE
Samuel Torrey Orton (1879-1948)
Był jednym z pierwszych badaczy, który rozumiał, że dysleksja rozwojowa jest zaburzeniem neurologicznym, które może być przedmiotem terapii pedagogicznej. Samuel Orton był twórcą terapii dysleksji, która jest wciąż stosowana. Orton zaobserwował, że dysleksja jest dużo bardziej powszechnym zjawiskiem niż poprzednio sądził. Dostrzegł, że dysleksja jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w danej rodzinie oraz, że jest powiązana z problemami w zakresie mowy, języka, emocji, zachowania.
Bertil Hallgren (1918-1959)
Był szwedzkim psychiatrą dziecięcym, który uzyskał tytuł naukowy w 1944 roku w Instytucie Karolinska w Sztokholmie, gdzie później pracował jako klinicysta. Hallgren dogłębnie interesował się genetyką dysleksji. Hallgren w swojej rozprawie doktorskiej udowodnił, że dysleksja jest zaburzeniem dziedziczonym. Ponadto potwierdził, że dysleksji mogą towarzyszyć kłopoty językowe, emocjonalne i behawioralne.
Isabelle Liberman (1921-1990)
Odegrała znaczącą rolę w naszym rozumieniu procesów kognitywnych leżących u podłoża dysleksji przez sformułowanie i weryfikację tzw. hipotezy fonologicznej. Izabella pracowała w Laboratorium Haskins, założonym przez jej męża, Alvina Libermana. Jest to ośrodek badań percepcji mowy i przetwarzania fonologicznego. Isabelle Liberman odkryła, że odwracanie liter i wyrazów było mniej powszechne w dysleksji niż poprzednio sądzono. Ona i inni badacze, np. Vellutiono pomogli w obaleniu starego poglądu głoszącego, że dysleksja jest głównie zaburzeniem o podłożu wzrokowym i wizualnym. Izabella także po raz pierwszy udokumentowała, że podstawowym, kluczowym deficytem w dysleksji jest deficyt w zakresie świadomości fonemowej oraz, że osoby z dysleksją często mają problemy z pozostałymi aspektami przetwarzania fonologicznego takimi jak: przywoływanie nazw/słów z pamięci oraz werbalna pamięć krótkoterminowa, czyli pamięć krótkotrwała słów. Omówione problemy nie mogły być wyjaśnione za pomocą teorii wizualnych, ponieważ wiązały się z koniecznością zastosowania teorii odwołujących się raczej do języka mówionego, a nie pisanego. Ważnym odkryciem Izabelli i Ala Liberman było dostrzeżenie, że nauka czytania jest procesem trudnym, ponieważ nauka mowy jest względnie łatwiejsza. Początkowo, wszystkie dzieci uczą się mówić, co warunkuje ewolucja i kultura. Jednak czytanie jest wytworem kultury; a nie istniała naturalna selekcja ludzi w zakresie zdolności czytania. Wciąż jej zdaniem większość ludzi na świecie nie wie, w jaki sposób płynnie czytać.
Norman Geschwind (1926-1984)
Jego główną zasługą było sformułowanie hipotezy neurobiologicznej, rozwojowej dysleksji. Możemy uznać Geschwinda za ojca współczesnej neurologii behawioralnej. Przyczynił się on w stopniu znacznym do naszego zrozumienia afazji, apraksji oraz dominacji półkulowej. Odkrył, że część ośrodka Wernickego w płacie skroniowym mózgu, planum temporale, cechowała się asymetrią u większości ludzi, i uważał on, że ta asymetria anatomiczna ma swój udział w dominacji lewej półkuli w zakresie funkcji językowych. Nieco później badacze odkryli zmniejszoną, mało wyraźną asymetrię w okolicy mózgu zwanej planum temporale w przypadku dysleksji oraz w przypadku kilku innych zaburzeń cechujących się zakłóconym rozwojem językowym tj. w przypadku rozwojowego zaburzenia mowy, autyzmu, schizofrenii. Tak więc Geschwind i jego uczeń, Albert Galaburda, pomogli nam zrozumieć w jaki sposób dysleksja może wiązać się ze zmianami we wczesnym rozwoju mózgu. Geschwind rozumiał, że mimo iż dysleksja jest zaburzeniem o podłożu neurobiologicznym, to jej objawy w pewnym sensie są zależne od kultury. Tak więc, dysleksja może odzwierciedlać interakcję między czynnikami biologicznymi i kulturowymi, oraz jest, tak naprawdę, zaburzeniem powiązanym z kulturą. Bez wynalezienia języka pisanego (pisma) przez ludzkość, nie mielibyśmy dysleksji. I. Lundberg wskazała zaś na duże kulturowe różnice w zakresie tego, jak często rodzice rozmawiają ze swoimi dziećmi i im czytają. Fakt, że dziecko przebywa w zróżnicowanym pod względem wychowawczym i pedagogicznym środowisku, musi także pełnić ważną rolę w genezie dysleksji. Jest to także dowód na to, że wpływ genetyczny stanowi jedną z wielu przyczyn dysleksji.
LITERATURA:
Pennington B.F. (2003). Samuel Torrey Orton award to Bruce F.Pennington: citation. Acceptance of the Samuel Torrey Orton award, November 15, 2002, Atlanta, Georgia. Understanding the comorbidity of dyslexia. Annals of Dyslexia, 53, 15-22.