WPŁYW NEUROTYZMU I STYLU UNIKOWEGO RADZENIA SOBIE NA ZŁE PRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE PODCZAS OKRESU WCZESNEJ ADOLESCENCJI

Neurotyzm, styl unikowy radzenia sobie oraz złe przystosowanie są prawdopodobnie powiązane ze sobą w okresie dojrzewania. Stabilność neurotyzmu i stylów radzenia sobie stwarza możliwość istnienia związku między unikowym stylem radzenia sobie, neurotyzmem oraz złym przystosowaniem. Związek ten ujawnia się w tym, że styl unikowy radzenia sobie oraz neurotyzm prowadzą do złego przystosowania społecznego.
Zgodnie z tym sposobem myślenia, Hewitt i Flett (1996) przyjęli, że związek między osobowością, radzeniem sobie a złym przystosowaniem może odzwierciedlać trzy różne modele zależności między zmiennymi: addytywny (additive model), moderacyjny (moderational model) i mediacyjny (mediational model).
Można oczywiście spróbować przełożyć, te specjalistyczne określenia na język polski, ale takie postępowanie nie zawsze może okazać się trafionym. Odwołajmy się do jednego z lepszych słowników angielsko-angielskich, a mianowicie do LONGMAN DICTIONARY OF CONTEMPORARY ENGLISH.
Additive to rzeczownik, który oznacza substancję, w szczególności chemiczną, dodawaną w małych ilościach do czegoś jeszcze np. w sytuacji gdy mamy dodać koloru, smaku itd. Mając zaś na względzie nauki psychologiczne, można mówić o skali addytywnej (additive scale), w której podstawowym wykonywanym działaniem arytmetycznym jest dodawanie. Skala addytywna jest nazywana także skalą interwałową (por. A. Reber, 1985). Tak więc gdyby już za wszelką cenę chcieć przełożyć na polski termin additive można by uzyskać polegający na dodawaniu, czy też sumowaniu.
Hasła moderational nie ma w cytowanym słowniku, ale można za to znaleźć słowo moderation. Moderation to zdolność do racjonalnego zachowywania hamulców, ograniczeń w zakresie uczuć, pragnień, nawyków. W Słowniku jest też dodatkowe wyjaśnienie, że jest to zdolność do samokontroli. Tak więc mógłby to być model odnoszący się do samokontroli.
Hasła mediational nie ma w cytowanym słowniku, ale jest słowo mediation, co znaczy mediacja, czyli doprowadzenie do kompromisu, pogodzenia lub pokojowego załatwienia kwestii spornych między dwoma zwaśnionymi stronami konfliktu. Tak więc możnaby mówić o modelu mediacyjnym (Longman Dictionary of Contemporary English, 1987).
Jednak, moim zdaniem, nie należy szukać "czysto polskich odpowiedników" dla tych terminów specjalistycznych. Słownictwo języka polskiego nie powinno, moim zdaniem, zawierać tylko wyrazów o czysto polskim pochodzeniu. Przesadą jest twierdzić, że nasz język w ten sposób ulegnie zaśmieceniu przez wyrazy o niepolskiej genezie. Gdyby tak było, to z książek telefonicznych trzeba by wyrzucić np. wszystkie obco brzmiące, niepolskie, odbierane często negatywnie w rdzennej kulturze nazwiska, czy też imiona, w tym moje.

Rycina 1 zawiera graficzną prezentację tych modeli. Na modelu addytywnym, zmienne osobowości i unikowego radzenia sobie wywierają bezpośredni, ujemny wpływ na przystosowanie społeczne (Parkes). Na modelu moderacyjnym (nazywanym także modelem interaktywnym) złe przystosowanie jest postrzegane jako interakcja miedzy osobowością, a radzeniem sobie (Wheaton). Na modelu mediacyjnym złe przystosowanie jest postrzegane jako zmienna powiązana w sposób pośredni z osobowością za sprawą bezpośredniego związku ze stylem radzenia sobie unikowym (Pittner i in.). Ostatnie badania zapewniły wsparcie dla wszystkich trzech modeli dla zależności między poczuciem kontroli, unikowym stylem radzenia sobie a złym przystosowaniem wśród nastolatków (Gomez). Jako uzupełnienie tych trzech modeli , Bolger i Zuckerman zaproponowali model zróżnicowanego wyboru skuteczności (differential choice-effectiveness model). Na tym modelu poszczególne wymiary osobowości są powiązane z poszczególnymi stylami radzenia sobie (tj. wyborem stylu radzenia, którego dokonują ludzie w reakcji na zdarzenie stresujące) oraz ze skutecznością radzenia sobie (stopnia, w jakim wysiłki w zakresie radzenia sobie redukują negatywne skutki zdarzenia stresującego). Model zróżnicowanego wyboru skuteczności przedstawiono na rysunku 1.

schemat zależności

Zgodnie z założeniami czterech zaprezentowanych modeli, można uznać, że wśród osób w wieku dojrzewania, złe przystosowanie społeczne może być powiązane bezpośrednio z neurotyzmem i stylem radzenia sobie unikowym, i/lub z interakcją między neurotyzmem a stylem unikowym, i/lub pośrednio z neurotyzmem za sprawą bezpośredniej zależności między nieprzystosowaniem emocjonalnym a stylem radzenia sobie unikowym. Może istnieć również związek między neurotyzmem a stylem radzenia sobie unikowym.
W badaniach R.Gomes i in. (1999) dokonano analizy skutku addytywnego neurotyzmu oraz stylu radzenia sobie unikowego dla złego przystosowania w okresie adolescencji, skutku interakcyjnego unikowego radzenia sobie i neurotyzmu dla złego przystosowania społecznego, skutku mediacyjnego stylu unikowego radzenia sobie dla związku między neurotyzmem a złym przystosowaniem oraz modelu różnicowania skutecznego wyboru. Założono, że złe przystosowanie będzie:

Na podstawie badań własnych R.Gomez, J.Bounds, K.Holmberg, C.Fullarton, A.Gomez (1999) doszli do wniosku, że neurotyzm był dodatnio skorelowany ze złym przystosowaniem i unikowym stylem radzenia sobie. Mówiąc prostszym językiem im wyższy był poziom neurotyzmu tym bardziej nasilone były także symptomy złego przystosowania i częściej badani stosowali unikowy styl radzenia sobie. Potwierdzenie wyników badań uzyskanych przez A. Gomez i in. (1999) można znaleźć w badaniach wielu innych autorów. Podmiotem badań, o których mowa były osoby w różnym wieku: dzieci, młodzież i dorośli (por. R.Gomez i in., 1999).

Na początek

LITERATURA:

Gomez R., Bounds J., Holmberg K., Fullarton C., Gomez A. (1999). Effects of neuroticism and avoidant coping style on maladjustment during early adolescense. Personality and Individual Differences, 26, 305 - 319.
Quirk R. et al.(1987).LONGMAN DICTIONARY OF CONTEMPORARY ENGLISH. New Edition London.
Reber A.S. (1985).Dictionary of Psychology. Penguin Books London.

Elsevier Science Ltd. ©