Terapia pedagogiczna. Podstawowe fakty

Etymologia i geneza pojęcia "terapia"

Termin „terapia” wywodzi się z nauk medycznych i pochodzi z języka greckiego (therapeia - leczenie). W jednym ze słowników czytamy, że "terapia stanowi dział medycyny obejmujący wszelkie metody leczenia chorób" (Słownik Wyrazów Obcych, 1961, s. 663).
Pojęcie terapii, zaczerpnięte z nauk medycznych, na stałe zakorzeniło się zwłaszcza w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej. Popularność tego terminu na gruncie pedagogiki specjalnej obrazuje chociażby pogląd J. Pańczyka głoszący, że: "pedagogika specjalna terapiami stoi". Mnogość i różnorodność terapii stosowanych w pedagogice specjalnej jest faktem, a nie mitem. Jej podmiotem jest przede wszystkim dziecko z niepełnosprawnością, chorobą somatyczną i psychiczną lub z zaburzeniami rozwoju. Jednak dodanie przymiotnika "pedagogiczna" nadało temu powszechnie znanemu pojęciu specyficzną istotę w porównaniu z innymi terapiami.

Ważne fakty historyczne dla terapii pedagogicznej

Pierwszym takim faktem jest niewątpliwie publikacja Itarda pt. „Dzikus z Aveyron”. Stanowi ona pierwszy raport naukowy na temat studium przypadku dziecka upośledzonego pod względem rozwojowym, emocjonalnym i neurologicznym. Wyniki obserwacji zamieszczone w tej pracy przez Itarda dały również początek pierwszej terapii deficytów emocjonalnych i dotyczących procesu uczenia się dziecka upośledzonego. Potem, stosując podejście kliniczne wypracowane przez Itarda, jego współpracownik Seguin podjął się organizacji pierwszego systemu edukacji dla dzieci upośledzonych umysłowo. Natomiast, opierając się na pracach Itarda i Seguina Maria Montessori opracowała pierwszy program edukacyjny oddziałujący na sferę poznawczą i emocjonalną dzieci kulturowo zaniedbanych (metoda Montessori) (Johnston, 1984).

Ważne fakty historyczne. Kierunki terapii pedagogicznej

Kierunek 1 – prekursorzy pedagogiki specjalnej Kierunek 2 – specjaliści w zakresie psychoterapii dziecka
Skupia się na metodach pedagogicznych służących zmniejszaniu deficytów natury emocjonalnej i w sferze uczenia się dzieci. Najwybitniejsi przedstawiciele tego kierunku to: Itard, Seguin i Montessori. Skupia się na metodach terapeutycznych służących stworzeniu takiego pod względem psychologicznym środowiska, w którym dzieci z zaburzeniami w sferze uczenia się i emocji mogłyby być stymulowane pod względem afektywnym i poznawczym. Najbardziej znani przedstawiciele tego kierunku to: Aichhorn, Bernfield, Anna Freud

Ważne fakty historyczne dla terapii pedagogicznej. XX wiek

Znany specjalista Gallagher (za: Johnston, 1984) wymienia dwa główne nurty w terapii dzieci o specjalnych potrzebach opiekuńczych:

  1. Model psychoedukacyjny (stworzony przez pedagogów bazujący na diagnozie i terapii trudności w uczeniu się)
  2. Podejście odwołujące się do zdrowia psychicznego (propagowane przez psychologów i psychiatrów, dotyczące relacji, jakie kształtuje jednostka (dziecko) z innymi ludźmi, ze światem).

Dwa nurty terapii pedagogicznej. Programy, metody i środki oddziaływania

Model psychoedukacyjny (1) Podejście odwołujące się do zdrowia psychicznego (2)
Strauss i Lehtinen, „Psychopatologia i edukacja dziecka z uszkodzonym mózgiem” (1947) – program oddziałujący na objawy zespołu MBD u dziecka
Metoda Kepharta kształtująca umiejętności percepcyjno-motoryczne u dzieci wolno uczących się i mających trudności w uczeniu się (1971)
Program rozwijający i usprawniający percepcję wzrokową dziecka Frostig i Horne
Za Gardnerem (1973) uznano, że opracowując program terapeutyczny dla dziecka z trudnościami w uczeniu się :
  1. należy kłaść większy nacisk na „terapeutyczne” nauczanie i wychowanie niż na tradycyjną psychoterapię;
  2. od dziecka powinno się wymagać aktywnego uczestniczenia w zabawach i w komunikacji interpersonalnej;
  3. udział rodziców powinien być integralną częścią procesu terapii (Johnston, 1984)

Terapia pedagogiczna a pedagogika specjalna

Należy tutaj przytoczyć kilka faktów dobitnie świadczących o takim związku. Po pierwsze, jeden z jej działów, zajmujący się nauczaniem i wychowaniem dzieci przewlekle chorych i kalekich, nazywa się pedagogiką terapeutyczną lub leczniczą (Doroszewska, 1981; Sękowska, 1982).
Po drugie, w obrębie problematyki pedagogiki specjalnej wymienia się terapię wychowawczą, tj. wychowanie korygujące, usprawniające oraz lecznicze osób niepełnosprawnych (Sękowska, 1998).
Po trzecie, jedną z subdyscyplin pedagogiki specjalnej jest pedagogika korekcyjna, zajmująca się badaniem i terapią dzieci z mikrozaburzeniami rozwojowymi czy też parcjalnymi deficytami rozwojowymi. Jej podmiotem zainteresowania są również dzieci z trudnościami w uczeniu się, w tym z dysleksją (por. Sękowska, 1998).
Tak więc, będąc świadomym analogii między naukami medycznymi, pedagogiką terapeutyczną, a także psychoterapią (leczenie środkami psychologicznymi) i socjoterapią (leczenie środkami społecznymi) pedagogikę korekcyjną można nazywać „terapią pedagogiczną”, ponieważ polega na leczeniu środkami pedagogicznymi przez korekcję parcjalnych deficytów (Czajkowska, Herda,1989).

Pojęcie terapii pedagogicznej

Terapia pedagogiczna jest to oddziaływanie terapeutyczne na zaburzenia w uczeniu się ucznia, które opiera się na specjalnych, pedagogicznych i psychologicznych zasadach powiązanych zarówno z uczeniem się, jak i z dobrym przystosowaniem (Ashlock i Stephan za: Johnston, 1984).

Cel terapii pedagogicznej

Terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i przejawy trudności w uczeniu się dzieci. Jej celem jest eliminowanie niepowodzeń szkolnych i ich ujemnych skutków (Czajkowska, Herda, 1989).

Główne zadanie terapii pedagogicznej

Jest nim stworzenie dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi warunków do wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego (na miarę ich możliwości czy zgodnie z ich potencjałem)

Terminologia dotycząca terapii pedagogicznej

W Polsce stosuje się mniej lub bardziej trafnie następujące terminy:
Reedukacja (-)
Praca korekcyjno-wyrównawcza (+)
Praca dydaktyczno-wyrównawcza(-)
Praca korekcyjno-kompensacyjna (+)
Psychoterapia (+)
Psychostymulacja (+)
Psychokorekcja (+)
Psychoprofilaktyka (-)
W nawiasie zamieszczono symbole "+" i "-". Oznaczają one stopień trafności każdego terminu użytego w kontekście terapii pedagogicznej. "-" określa brak trafności.

Błędny termin "reedukacja"

Termin „reedukacja”, pomimo że jest powszechnie stosowany w Polsce w znaczeniu terapii pedagogicznej, zawiera nietrafne i nieadekwatne konotacje, stanowiąc formę subtelnej dezinformacji na temat istoty terapii pedagogicznej dzieci z trudnościami w uczeniu się (por. Sękowska, 1998).
Pochodzi on od łacińskiego czasownika reeducare oznaczającego „uczyć czegoś na nowo”. Jednak wiadomo, że w przypadku terapii pedagogicznej nikogo nie uczy się niczego ponownie. Termin ten jak słusznie zauważa M. Bogdanowicz (2011) może być jedynie trafny w przypadku dysleksji nabytej u dorosłych, a nie tej diagnozowanej u dzieci lub nastolatków.

Uzasadnienie błędnego zastosowania terminu „reedukacja” (angielskie rozumienie)

W języku angielskim w kontekście terapii pedagogicznej stosuje się takie pojęcia jak: educational therapy, remedial education, treatment, academic therapy.

Wyjaśnienie dwóch znaczeń re-education

W języku angielskim termin reedukacja (re-education) jest rozumiany w dwóch znaczeniach.
W pierwszym odnosi się on do ponownego wyuczenia lub ukształtowania utraconej umiejętności lub zdolności.
W drugim jest to przyswojenie przez osobę, która wcześniej była nieprzystosowana, zupełnie nowych norm świadczących o jej dobrym przystosowaniu.
Pierwsze rozumienie tego terminu występuje w dyskusjach na temat osób powracających do zdrowia po przebytych chorobach psychicznych lub po doznaniu urazów fizycznych.
Natomiast drugie rozumienie można spotkać w dyskusjach o skazanych wyrokami sądowymi oraz przestępcach (Reber, 1985).

Re-education a rieducazione w języku włoskim

W języku włoskim istnieje termin rieducazione i dotyczy on resocjalizacji (znaczenie 2 w języku angielskim).
Należy więc zauważyć, że reedukacja w języku angielskim i włoskim nie ma nic wspólnego z terapią pedagogiczną dzieci z trudnościami w uczeniu się a raczej z rehabilitacją lub resocjalizacją.

Pojęcie praca dydaktyczno-wyrównawcza

Określenie „praca dydaktyczno-wyrównawcza” jest zbyt ogólnikowe i nieprecyzyjne. Odnosi się jedynie do tych uczniów, którzy mają zaległości programowe, czyli tylko do części uczniów z trudnościami w uczeniu się. Zaległości te mogą wynikać z usprawiedliwionych nieobecności (pobyt w szpitalu lub w domu z powodu choroby) lub nieusprawiedliwionych absencji (wagary) na lekcjach w szkole.
Reasumując, można uznać, że związek między pedagogiką specjalną a terapią pedagogiczną jest komplementarny - jak "w doskonałym małżeństwie".

Na początek

LITERATURA:

Bogdanowicz M. (2011). Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii. Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas I i II. Harmonia Universalis Gdańsk.
Czajkowska I., Herda K. (1989). Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. WSiP Warszawa.
Doroszewska J. (1981). Pedagogika specjalna. tom II. Ossolineum Warszawa Kraków Wrocław Gdańsk.
Johnston Ch. L. (1984). Educational therapy: past perspectives, current practices, and a proposal for change. Journal of Learning Disabilities, 17, 200-204.
Reber A.S. (1985). Dictionary of Psychology. Penguin London.
Sękowska Z. (1982). Pedagogika specjalna-zarys. PWN Warszawa.
Sękowska Z. (1998). Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. WSPS Warszawa.