Teoria ogólnego napięcia Agnew
Agnew (za: Mazerolle i in., 2000; Agnew, 2003) założył, że człowiek może doświadczać napięcia w trzech różnych sytuacjach:
- Napięcie może powstawać, ponieważ ludzie nie osiągają celów, które uznają za wartościowe.
- Napięcie jest wywoływane przez usunięcie bodźca o dodatniej dla człowieka wartości, tj. ma to miejsce wtedy, kiedy ludzie tracą coś lub kogoś czemu lub komu przypisują dodatnią wartość jak np. rodzica, chłopaka lub dziewczynę, możliwość uczęszczania do szkoły lub występowania w jakiejś drużynie sportowej, możliwość członkostwa w prestiżowym klubie, towarzystwie.
- Napięcie może wynikać z pośredniego doświadczania lub obserwowania przykrych, traumatycznych sytuacji lub zdarzeń. Ten rodzaj napięcia odzwierciedla problem psychospołeczny, który pojawia się u ludzi wtedy, gdy doświadczają oni awersywnych sytuacji społecznych takich jak wiktymizacja (przemoc seksualna, fizyczna, emocjonalna), zaniedbanie pedagogiczne lub wtedy, gdy mają oni głównie ujemne doświadczenia w szkole lub rodzinie.
Według tej teorii osoby, które odczuwają napięcie i pewien dyskomfort emocjonalny mogą doświadczać ujemnych stanów afektywnych (np.złości, gniewu), które zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się przestępczych zachowań adaptacyjnych. Agnew podjął próbę wyszczególnienia kiedy istnieje większe
prawdopodobieństwo, że przestępczość się pojawi. To co nadal stanowi kwestię
problematyczną w tej teorii to precyzyjne wskazanie momentu, w którym osoby, które są podatne
na wspomniane wyżej napięcie, mogą stać się skrajnie rozgniewane z powodu uwarunkowań różnych sytuacji społecznych, w których się znalazły.
Niewątpliwie doświadczanie silnego poczucia gniewu i odczuwanie towarzyszącego napięcia zwiększają
prawdopodobieństwo wystąpienia przestępczych zachowań adaptacyjnych, np. przemocy (Mazerolle i in., 2000).
Mając na uwadze wzrost przestępczości nastolatków, twórca teorii ogólnego napięcia uznaje, że podstawową jego przyczyną jest przynajmniej częściowo to, że właśnie nastolatki, a nie dzieci lub dorośli będą częściej doświadczać opisanych wyżej napięć, będą oni też częściej uznawać je za szkodliwe i nieprzyjemne dla psychiki i będą też częściej niż dzieci i dorośli radzić sobie z nimi przejawiając zachowania przestępcze. W porównaniu z dziećmi, młodzież żyje w bardziej zróżnicowanej i bardziej wymagającej pod względem społecznym rzeczywistości niż dzieci. Jej rosnąca wolność i autonomia umożliwia jej częstsze kontakty z innymi poza własnym domem rodzinnym. Adolescenci kończą szkołę podstawową i zaczynają kształcić się w szkołach ponadpodstawowych i średnich, które cechują się wyższymi wymaganiami nie tylko dydaktycznymi, ale i "rozwojowymi". Wtedy też nastolatki zaczynają angażować się w relacje interpersonalne o charakterze romantycznym. Następują więc wielkie zmiany rozwojowe, w tym także w przestrzeni społecznej, które mogą być źródłem stresu, mogą też zwiększać podatność na złe traktowanie ze strony innych, ponieważ nastolatki wchodzą w interakcje z wieloma ludźmi, w tym z osobami, które słabo znają, będąc jakby poza kontrolą dorosłych opiekunów. Gdy nastolatki stają się dorośli, wtedy ich świat społecznych kontaktów ponownie się kurczy i mogą wtedy mieć większą możliwość wyboru ludzi, z którymi chcą mieć dłuższy i głębszy kontakt (Agnew, 2003 ,s. 267).
Ponadto adolescenci mogą częściej postrzegać obiektywne napięcia, doświadczane przez nich jako nieprzyjemne i szkodliwe z powodu zmian kognitywnych (dotyczących sposobu myślenia), które mają miejsce w okresie dojrzewania, w tym z powodu coraz większej świadomości otoczenia/środowiska w jakim żyją, wyższych oczekiwań wobec siebie samych i innych oraz z powodu rosnącej skłonności do obwiniania innych ludzi za swoje problemy. Tak więc adolescenci są uznawani za mniej zdolnych do radzenia sobie z napięciem w sposób konwencjonalny, zgodny z normami i są bardziej narażeni na radzenie sobie niezgodne z normami (zachowanie przestępcze). Młodzi ludzie niebędący już dziećmi, ani dorosłymi nie mają wystarczającego doświadczenia w efektywnym radzeniu sobie, dysponują mniejszą władzą od dorosłych i często podejmują wspólnie ze swoimi rówieśnikami w grupie nieakceptowane społecznie działania, niepodlegające kontroli rodziców lub opiekunów, co stanowi przejaw niewłaściwego radzenia sobie z napięciem (Osgood i in. za: Agnew, 2003). Pomimo że dzieciom również brakuje doświadczenia we właściwym radzeniu sobie, to znajdują się one zwykle pod bardziej troskliwym okiem rodziców i innych dorosłych, a ci dorośli często im w tym pomagają. Badania potwierdzają, że młodzież w okresie dojrzewania może częściej doświadczać stresów niż dzieci i dorośli, może też częściej uznawać te czynniki powodujące stres/napięcie, czyli stresory za awersywne, nieprzyjemne, szkodliwe i może częściej radzić sobie z tymi stresorami za pomocą przestępczości, zachowań antyspołecznych (Chen, Mechanic i Hansell; Rudolph i Hammen za: Agnew, 2003).
Literatura:
Agnew R. (2003). An Integrated theory of the adolescent peak in offending. Youth & Society, 34, 263-299.
Mazerolle P., Burton V. S., Cullen F. T., Evans T. D., Payne G. L. (2000). Strain, anger and delinquent adaptations. Specifying general strain theory. Journal of Criminal Justice, 28, 89-101.