Jeszcze raz o objawach dysleksji i LD
TAKSONOMIA OBJAWÓW WEDŁUG B.F. PENNINGTONA (1991)
| Typy objawów | Opis objawów |
|---|---|
| Pierwotne | kluczowe, uniwersalne, specyficzne i trwałe |
| Skorelowane | mające tę samą etiologię / oddziałujące na różne części mózgu |
| Wtórne | będące skutkiem ujawnienia się objawów pierwotnych lub skorelowanych |
| Uboczne | występują jako skojarzone, ale nie powiązane przyczynowo z powyższymi objawami |
| Objawy | Opis objawów |
|---|---|
| Pierwotne | trudności w czytaniu i pisaniu; zaburzenia w fonologicznym odtwarzaniu języka pisanego |
| Skorelowane | trudności z czynnościami językowymi takimi jak: artykulacja, nazywanie, krótko - i długotrwała pamięć słów |
| Wtórne | słabe czytanie ze zrozumieniem, niski poziom umiejętności arytmetycznych, niska samoocena, odwracanie liter, zaburzenia w ruchu gałek ocznych podczas czytania |
| Uboczne | zaburzenia koncentracji uwagi, przestępczość oraz zaburzenia percepcji wzrokowo - przestrzennej |
Klasyfikacje zaburzeń dyslektycznych
Heterogeniczność
i kompleksowość etiologii dysleksji i trudności w uczeniu się ujawnia się
bogactwem prób usystematyzowania objawów zaburzeń o charakterze dyslektycznym
(por. A. Maurer, 1991; B. Kołtuska, 1990; A. Borkowska, 1996; G. Krasowicz,
1996). W związku z tym w dostępnej literaturze zarówno polskiej, jak i zagranicznej
istnieje wiele klasyfikacji tych zaburzeń.
Klasyfikacja oparta na analizie błędów w czytaniu i pisaniu E. Boder (za: B. Kołtuska,
1990; A. Maurer, 1991; G. Krasowicz, 1996) wyróżnia trzy podtypy zaburzeń
zdolności uczenia się:
- Podtyp dysfoniczny, charakteryzujący się trudnościami w zakresie fonicznej analizy i syntezy słów, globalnym czytaniem słów, na podstawie ich obrazów graficznych, popełnianiem wielu błędów w czytaniu, pisaniu i wymawianiu.
- Podtyp dyseidetyczny, który cechują trudności we wzrokowym ujmowaniu kształtów liter i wyrazów oraz w utrzymywaniu w pamięci ich obrazów.
- Podtyp dysfoniczno-dyseidetyczny, alektyczny, któremu towarzyszą objawy charakterystyczne dla obydwu powyższych podtypów.
B.P. Rourke (za: A. Maurer, 1990) wyodrębnił następujące podtypy zaburzeń zdolności uczenia się:
- Podtyp zaburzeń słuchowo-lingwistycznych (odpowiednik typu dysfonicznego), cechujący się niskim poziomem rozwoju sprawności językowych, opóźnienieniem rozwoju mowy, zaburzeniami ekspresji słownej oraz wysokim ilorazem inteligencji badanych w Skali Niewerbalnej, a niskim w Skali Werbalnej.
- Podtyp zaburzeń wzrokowo-przestrzennych (odpowiednik typu dyseidetycznego), charakteryzujący dzieci, które uzyskują wysoki iloraz inteligencji w Skali Werbalnej a niski iloraz inteligencji w Skali Niewerbalnej.
- Podtyp zaburzeń sekwencji i pamięci słuchowej oraz przestrzennej (odpowiednik typu dysfoniczno-dyseidetycznego), obejmujący dzieci o nieznacznych różnicach ilorazu inteligencji w Skali Werbalnej i ilorazu inteligencji w Skali Niewerbalnej, które mają kłopoty zarówno z opanowaniem graficznych kształtów liter i wyrazów, jak też w analizie i syntezie fonologicznej słów oraz w rozumieniu pojęć.
P. Satz i R. Morris (za: A. Maurer, 1990) wyodrębnili natomiast pięć podtypów zaburzeń zdolności uczenia się:
- Podtyp globalnych zaburzeń językowych, przy prawidłowych wynikach testów percepcyjno-wykonawczych.
- Podtyp wybiórczych zaburzeń płynności słownej - specyficzny podtyp językowy.
- Podtyp mieszany - z zaburzeniami we wszystkich badanych aspektach.
- Podtyp wzrokowo-percepcyjno-motoryczny - z zaburzeniami funkcji pozajęzykowych.
- Podtyp o normalnym profilu neuropsychologicznym, obejmujący zaburzenia nie ujawniające podłoża neurologicznego.
R. Lyon, N. Stewart i D. Freedman (za: A. Maurer, 1990) wyróżnili także pięć podtypów:
- Podtyp wzrokowo-przestrzenny, związany z zaburzeniami w prawej okolicy ciemieniowo-potylicznej.
- Podtyp zaburzeń językowych, związany z nieprawidłowym funkcjonowaniem drugorzędnych pól skojarzeniowych lewej półkuli mózgu.
- Podtyp słuchowo-sekwencyjny - związany z zaburzeniami w lewym płacie skroniowo -ciemieniowym i ciemieniowym.
- podtyp mieszany - związany z zaburzeniami w niższych okolicach czuciowych i skroniowo-czuciowych lewej półkuli.
- Podtyp o normalnym profilu neuropsychologicznym, traktowany jako konsekwencja niekorzystnego układu czynników społecznych, motywacyjnych, emocjonalnych i pedagogicznych.
Obok
klasyfikacji objawowych trudności w uczeniu się w literaturze istnieją
także ciekawe próby usystematyzowania zjawiska dysleksji.
H.
J. Gjessing (1982) wyróżnił następujące postaci dysleksji:
- Dysleksję słuchową (auditory dyslexia), objawiającą się trudnościami w różnicowaniu liter o podobnym brzmieniu tj. spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych np. b - p oraz niektórych samogłosek i - y - u, znaczącymi problemami w zakresie syntezy głosek, opuszczaniem liter w słowach o skomplikowanej pisowni.
- Dysleksję wzrokową (visual dyslexia), objawiającą się zbyt długim bazowaniem na wypowiadaniu na głos wyrazów, znaczącą skłonnością do fonetycznego zapisywania wyrazów, błędami w wymawianiu i czytaniu wyrazów przy jednoczesnej zdolności do zauważania błędów w pisowni.
- Dysleksję słuchowo-wzrokową (auditory-visual dyslexia), której objawami są symptomy wymienione w punktach 1 i 2.
- Dysleksję emocjonalną (emotional dyslexia), cechującą się nadmierną postawą lękową ucznia wobec czytania, tj. pedantycznym, powolnym czytaniem litera po literze w obawie przed popełnieniem błędu.
- Dysleksję pedagogiczną (pedagogic dyslexia), będącą wynikiem niewłaściwych metod nauczania czytania w szkole lub braku dojrzałości szkolnej.
Interesującą
koncepcję zaburzeń dyslektycznych zaproponował D. J. Bakker (za: M. Bogdanowicz,
G. Krasowicz, 1995).
Wyróżnił
dwa typy dysleksji:
- Dysleksję typu P (percepcyjną), objawiającą się wolnym, dokładnym czytaniem poprzez głoskowanie lub sylabizowanie z małą liczbą popełnianych błędów.
- Dysleksję typu L (lingwistyczną), rozpoznawaną już we wstępnym okresie nauki czytania, cechującą się szybkim, niedokładnym czytaniem z dużą ilością popełnianych błędów.
Dyslektycy
typu P mają według D. J. Bakkera nadmiernie rozwiniętą prawą półkulę, zwaną
także percepcyjną, która jest za bardzo zaangażowana w proces czytania,
a gorzej lewą półkulę. Koncentrują się oni przede wszystkim na formie wizualnej
czytanego tekstu. Natomiast dyslektycy typu L od początku w procesie czytania
uruchamiają lewą półkulę, zwaną także językową, lingwistyczną, z tego też
względu ich czytanie jest bardziej oparte na doświadczeniu językowym, a
nie na wyglądzie tekstu.
Zaprezentowane
wybrane klasyfikacje i typologie zaburzeń dyslektycznych nie rozwiązują
oczywiście problemu rzetelnego i trafnego diagnozowania dysleksji i innych
trudności w uczeniu się. Nie kwestionują także istnienia tzw. zamazanych
zespołów objawowych (por. B. F. Pennington, 1991). Zaburzeń o charakterze
dysleksji czy też innych trudności w uczeniu się nie można bowiem tak po
prostu sklasyfikować, gdyż często współwystępują one ze sobą. Ułatwiają
one jednak z czysto technicznych powodów ich usystematyzowanie, co może
być przydatne dla klinicystów i diagnostyków.
Literatura:
Bogdanowicz M., Krasowicz G. (1995). Diagnoza i leczenie dysleksji rozwojowej - neuropsychologiczna koncepcja D.J.Bakkera. Psychologia Wychowawcza, 2.
Borkowska A. (1996). Typologie dysleksji - przegląd badań. Psychologia Wychowawcza, 2.
Gjessing H.J. (1982). „Function analysis” of reading and writing behaviour: A methodological
approach to improved research in reading disability. Dyslexia. Neuronal,
Cognitive & Linguistic Aspects. Wenner - Gren Center International
Symposium Series, 35, 3-16. Proceedings of an International Symposium
held at the Wenner - Gren Center, Stockholm, June 3-4, 1980.
Kołtuska B. (1990). Kryteria podziału zaburzeń dyslektycznych. Biuletyn Audiologii, T. II - 1 - 4.
Krasowicz G. (1997). Język, czytanie i dysleksja. Lublin: AWH AD.
Maurer A. (1991). Modele wyjaśniania przyczyn trudności w nauce oraz uzasadniania
możliwości przeciwdziałania im. Psychologia Wychowawcza, 5.
Pennington B.F. (1991). Diagnosing learning disorders - Neuropsychological framework.
New York, London: The Guilford Press.