PODTYPY ANOREKSJI NERVOSY A ASPEKTY PSYCHO-SPOŁECZNO-MEDYCZNE WEDŁUG DSM-IV
WPROWADZENIE
W trzecim tomie DSM-IV SOURCEBOOK
wydawanym przez APA, w
części poświęconej zaburzeniom odżywiania podejmuje się interesujący problem
różnicowania podtypów klinicznych anoreksji nervosy (AN). Problem w tym przypadku
sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie: Czy pacjenci, którzy
mają anoreksję psychiczną i zdarza im się objadać czy przejadać winni
być diagnozowani jako ujawniający zarówno anoreksję, jak i bulimię psychiczną,
czy też powinno się wyszczególnić podtypy anoreksji dla pacjentów,
którzy tylko przejadają się i wymiotują w celu oczyszczenia organizmu, bądź tylko w sposób znaczący ograniczają ilość spożywanych
posiłków albo wcale nie jedzą i nie wymiotują? (por. M. DaCosta, K.A.Halmi,
1997; B.T. Walsh, 1997). Anoreksja psychiczna jest syndromem, który rozpoznaje
się od ponad wieku, a jego zasadnicze objawy już nie budzą takich kontrowersji w świecie medycznym (B.T. Walsh, 1997). Jednakże okazuje się, że badając zjawisko anoreksji mamy do czynienia z podobną niejednorodnością, zróżnicowaniem,
niespójnością i kontrowersyjnością, jak w przypadku dysleksji i innych
trudności w uczeniu się (por. P. Gindrich, 2002). Anoreksja cechuje
się, podobnie jak zjawisko dysleksji i trudności w uczeniu się, różnorodnością
prób klasyfikacji i systematyki. Istnieje co najmniej kilku podtypów w
obrębie szerokiego spektrum anoreksji psychicznej. Choroba ta jest opisywana
przez licznych klinicystów, począwszy od 1903 roku (Janet). Janet dzieli
pacjentów z AN na trzy grupy kliniczne: (a) grupę obsesyjną; (b) grupę
histeryczną; (c) grupę ujawniającą objawy mieszane, łączone. Beumont (za: M. DaCosta,
K.A. Halmi, 1997) opisał zebrane przez siebie dane w grupie 31 pacjentek
z anoreksją nervosą. Dokonał wyodrębnienia podtypów, opierając się na zróżnicowanych
modelach konsumpcji: 17 osób ograniczało ilość spożywanych posiłków, przestrzegając
rygorystycznych nawyków żywieniowych, a 14 osób wymiotowało, i często zdarzało im się
nie kontrolować zachowań żywieniowych i objadać się. Garfinkel i in. (za: M. DaCosta, K.A. Halmi,
1997) opisali 141 pacjentów z anoreksją, 68 spośród nich miało dodatkowo bulimię,
a 73 nie miało bulimii. Z badań Casper i in (za: M. DaCosta, K.A. Halmi,
1997), w których porównano 48 anorektyczek z bulimią i 56 anorektyczek
ograniczających ilość spożywanych posiłków wynika, iż chociaż obie grupy
miały wspólne cechy, anorektyczki z bulimią stanowiły odrębną podgrupę,
która wykazywała gorsze rokowanie w zakresie rozwoju objawów zaburzenia.
W oparciu o wyniki uzyskane z wykorzystaniem
profili dostępnych w Inwentarzu Osobowości Minnesota Multiphasic, Strober
zaliczył 106 kobiet do trzech podtypów.
Typ I obejmował najwięcej kobiet i cechował się obecnością hypomanii.
Typ II cechował się obsesyjnością i sztywnością.
Typ III zaś, był najmniej licznie reprezentowany i odnosił się do pacjentek z niską tolerancją na frustrację (przypuszczalnie pacjentki zaliczone do tego typu łatwo traciły kontrolę nad sobą), ze zwiększoną impulsywnością, z patologicznym objadaniem się, z przeczyszczaniem organizmu oraz z uzależnieniami (por. M. DaCosta, K.A. Halmi, 1997).
PRZEGLĄD BADAŃ NA TEMAT RÓŻNYCH PODTYPÓW ANOREKSJI
M.DaCosta, K.A.Halmi (1997) w trzecim tomie DSM-IV SOURCEBOOK prezentują wyniki 23 badań dotyczących różnorodnych aspektów psycho-społeczno-medycznych mających związek z poszczególnymi podtypami AN. Poniżej pogrupowano opracowane przez nich wnioski wokół poszczególnych zmiennych.
Płeć
Na 23 przeprowadzone badania, w 21 przypadkach badana grupa składała się tylko z kobiet, a w 2 przypadkach w badanych grupach znajdowali się także mężczyźni (por. M. DaCosta, K.A. Halmi, 1997). Jedno z badań uwzględniało 6 mężczyzn (4 anorektyków ograniczających ilość spożywanych posiłków bądź wcale niejedzących i 2 anorektyków z bulimią) a w drugich uczestniczyło 2 mężczyzn (1 anorektyk ograniczający ilość spożywanych posiłków i 1 anorektyk z bulimią).
Wiek badanych
Anorektyczki z towarzyszącą bulimią były starsze niż anorektyczki bez bulimii w momencie diagnozowania we wszystkich badaniach.
Wiek, w którym pojawiły się po raz pierwszy objawy zaburzeń odżywiania
W 4 badaniach anorektyczki z towarzyszącą bulimią były starsze od anorektyczek bez bulimii, a w 3 pozostałych badaniach zanotowano odwrotną prawidłowość.
Czas trwania choroby
Był zgodnie dłuższy w przypadku anorektyczek z bulimią niż w przypadku anorektyczek bez towarzyszącej bulimii.
Waga ciała przed pojawieniem się choroby i waga ciała w momencie wystąpienia objawów choroby
Wyniki pomiarów wagi ciała przed pojawieniem się choroby i w momencie wystąpienia objawów choroby były zgodnie wyższe w przypadku anorektyczek z towarzyszącą bulimią niż u anorektyczek bez bulimii.
Wskaźniki zmiennej impulsywność
W podgrupie anorektyczek z towarzyszącą bulimią stwierdzono wyższe wyniki w zakresie wszystkich wskaźników zmiennej impulsywność, tj. kradzieży, spożywania alkoholu i innych środków psychoaktywnych, skłonności samobójczych, samookaleczenia, pozostałych przejawów impulsywności niż w podgrupie anorektyczek bez towarzyszącej bulimii.
Cechy osobowości
Nie stwierdzono wyraźnej różnicy między badanymi grupami w zakresie nasilenia objawów depresji oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych niepowiązanych z jedzeniem. Poziom lękliwości był wyższy w dwóch badaniach, ale w innych nie stwierdzono różnic. Rozpowszechnienie dolegliwości anorektycznych było wyższe u anorektyczek z towarzyszącą bulimią w dwóch badaniach w porównaniu z anorektyczkami bez bulimii. Labilność nastroju znajdowała się na wyższym poziomie w dwóch badaniach anorektyczek z współwystępującą bulimią w porównaniu z anorektyczkami bez bulimii.
Cechy rodzinne, fizyczne, psychologiczne oraz przedchorobowa otyłość
W trzech badaniach stwierdzono większe rozpowszechnienie przedchorobowej otyłości u anorektyczek z towarzyszącą bulimią niż u anorektyczek bez bulimii. Zarejestrowano także większe rozpowszechnienie objawów choroby psychicznej u matek anorektyczek ze współwystępującą bulimią niż u matek anorektyczek niemających bulimii. W jednym z artykułów zanotowano wzrost rozpowszechnienia symptomów choroby psychicznej także u ojców.
INNE FORMY PRZEJADANIA SIĘ
Od momentu gdy rozpoznano bulimię psychiczną jako odrębny syndrom, większą uwagę poświęca się obecności przejadania się wśród osób, w odniesieniu do których kryteria opracowane przez DSM-III-R dla zaburzeń odżywiania nie mają zastosowania. Dokonano przeglądu literatury w celu zbadania informacji o syndromach przejadania się innych niż bulimia nervosa. W oparciu o przegląd badań można dojść do wniosku, że może istnieć duża liczba osób, które przejawiają "hulaszcze jedzenie, obżarstwo, objadanie się", ale których nie można zdiagnozować za pomocą kryteriów bulimii nervosy, ponieważ nieregularnie ujawniają zachowania żywieniowe, kompensacyjne mające na celu uniknięcie utycia. Jednakże, jak uważa B.T.Walsh (1997), dostępna literatura nie pozwala na klarowne określenie takiego syndromu. Wysiłki "konsorcjum badaczy z zakresu nauk medycznych" umożliwiły opracowanie kryteriów rozpoznania zaburzenia, które nazwano "zaburzeniem odżywiania polegającym na objadaniu się", czy też po prostu nieumiarkowaniem w jedzeniu i przeprowadzono wstępne badania z wykorzystaniem tych kryteriów (Spitzer i in. za: B.T.Walsh, 1997). Jednak nie można mylić anoreksji i bulimi psychicznej z zaburzeniem odżywiania polegającym na objadaniu się.
PODSUMOWANIE
Zaprezentowane przeglądy badań przekonują nas o tym, żeby przy diagnozie anoreksji psychicznej powinno się uwzględniać dwie postaci tej choroby:
- Anoreksję psychiczną typu bulimicznego, która ma miejsce gdy: "pacjentce mającej anoreksję psychiczną zdarza się często objadanie się (obżarstwo)".
- Anoreksję psychiczną typu nie-bulimicznego, która ma miejsce gdy: "pacjentce mającej anoreksję nie zdarza się często objadanie się (obżarstwo)".
Nie można mylić anoreksji i bulimii nervosy z zaburzeniem odżywiania polegającym na objadaniu się. W przypadku tych pierwszych mamy do czynienia z patologicznym unikaniem jedzenia, z patologicznym nadmiernym jedzeniem lub nawet ze współwystępowaniem tych dwóch zaburzeń, ujawniających się jak gdyby na zmianę. W przypadku tego drugiego zaburzenia zapisywanego w skrócie BED mamy do czynienia raczej z doraźnym, niekoniecznie systematycznym objadaniem się.
LITERATURA:
DaCosta M., Halmi K.A. (1997). Subtyping anorexia
nervosa, in: DSM-IV SOURCEBOOK, Vol. 3, APA, s. 339-355
Gindrich P.A. (2002).Funkcjonowanie psychospołeczne
uczniów dyslektycznych. UMCS Lublin.
Walsh B.T. (1997). Eating disorders, in: DSM-IV
SOURCEBOOK, Vol. 3, APA, s. 335-339.