DECEPCJA I STRATEGIA SEKSUALNA W PSYCHOPATII

Wprowadzenie

Psychopatia jest wielowymiarowym zaburzeniem osobowości charakteryzującym się szeregiem cech natury interpersonalnej, afektywnej i behawioralnej. Pomiar tego zaburzenia uwzględniał początkowo dwa główne czynniki:

Czynnik stanowiący specyficzne objawy w sferze interpersonalnej i afektywnej (emocjonalnej, uczuciowej).
Czynnik stanowiący dewiacyjne, odchylone od norm społecznych i obyczajowych zachowanie (M. Dolan, 2004).

W nowszych badaniach ujawniono trzy-czynnikową strukturę psychopatii obejmującą następujące wymiary:

Arogancki, deceptywny (polegający na kłamaniu i oszukiwaniu) styl postępowania cechujący się nieszczerością, manipulacją, przeświadczeniem o własnej wielkości i omnipotencji.
Defekty uczuciowości wyższej, brak współczucia dla innych, wyrzutów sumienia i skruchy, deficyt empatii, niezdolność do przyjęcia odpowiedzialności za skutki własnych działań.
Objawy w sferze zachowania takie jak: impulsywność, nieodpowiedzialność i poszukiwanie wrażeń, doznań (Cooke i Michie za: M. Dolan, 2004)

W kręgach laików "psychopatia", "zaburzenia w zachowaniu/zaburzenie w zachowaniu", "antyspołeczne zaburzenie osobowości" to terminy stosowane zamiennie, pomimo że istnieją między nimi wyraźne różnice. Zaburzenia w zachowaniu i antyspołeczne zaburzenie osobowości to pojęcia, które podkreślają przede wszystkim znaczenie problemów w zachowaniu. Natomiast psychopatia, m.in. zdaniem Hare, to termin, który kładzie nacisk na deficyty w funkcjonowaniu afektywnym i interpersonalnym (społecznym) osoby. Pod koniec lat 90. XX wieku czyste przypadki psychopatii zdiagnozowanej zgodnie z kryteriami Hare stanowiły 1% w całej populacji osób dorosłych, przy czym odsetek ten wyniósł od 15% do 25% w grupach skazanych, tj. więźniów (Hare za: M. Dolan, 2004; A. Vien i A.R. Beech, 2006). Natomiast, dla porównania, diagnozę antyspołecznego zaburzenia osobowości uzyskało dużo więcej, bo od 50% do 80% więźniów (Hare za: M. Dolan, 2004).

Deficyty funkcjonowania społecznego w psychopatii

Nie od dziś wiadomo, że psychopatia stanowi zaburzenie, którego szkodliwość społeczna jest znacząca. W książce pt. The Mask of Sanity („Maska Normalności, Zdrowia") Cleckley uznaje, że typowego psychopatę cechują: manipulacyjność, brak poczucia winy lub skruchy, patologiczne kłamanie oraz powierzchowny urok. W języku teorii zabawy, psychopatów można opisać jako defektorów społecznych interakcji, ponieważ mają oni skłonność do wykorzystywania współpracy z innymi dla swoich egoistycznych celów. Typowy psychopata jest także opisywany jako osoba wstępująca w przeszłości w związki intymne z innymi bez zobowiązań i bez poczucia odpowiedzialności. W języku teorii zaangażowania rodziców w wychowanie, psychopaci mogą być opisywani jako osoby przyjmujące strategię krótkotrwałych związków z innymi, osoby minimalizujące kwestię zobowiązań w związkach oraz osoby bagatelizujące kwestię zaangażowania rodzicielskiego w wychowanie swojego potomstwa (Buss, Schmitt za: M.C. Seto, N.A. Khattar, M.L. Lalumiere, V.L. Quinsey, 1997).
Harris, Rice i Quinsey (za: M.C. Seto i in., 1997) sugerują, że:

„psychopatia może nie stanowić patologii, tak jak się zwykle sądzi; cechy związane z psychopatią mogły mieć udział w Darwinowskim przystosowaniu do zmieniających się warunków”. (Harris, Rice i Quinsey).

Jednym z możliwych wyjaśnień tego kontrowersyjnego poglądu jest fakt, że cechy psychopatyczne utrwalały się w populacji przez tzw. selekcję zależną od częstości ich występowania. Selekcja zależna od częstości występowania tych cech opisuje sytuację, w której takie cechy są korzystne wtedy, kiedy osoby je mające pojawiają się z pewną określoną częstością w społeczeństwie, ale są niekorzystne wtedy, kiedy te cechy stają się już w nim powszechne.
Zdolność do współpracy z innymi (w zakresie dzielenia się, pomocy i wsparcia, szczerości w rozmowie itd.) jest silną strategią w społecznych interakcjach wtedy, kiedy istnieją w miarę stałe interakcje między tymi samymi osobami, a pamiętają one w jaki sposób były traktowane. Niezdolność do współpracy (tj. defektywność relacji społecznych) w małej, stabilnej grupie jest karana przez pozostałych członków grupy i jest zatem prawdopodobne, że w takiej sytuacji miała miejsce negatywna selekcja. Tym niemniej, symulacje komputerowe, które przeciwstawiają sobie różnorodne strategie społeczne, sugerują, że osoby psychopatyczne, będące defektorami takich relacji mogą dobrze radzić sobie w zakresie analogicznych strategii przystosowania Darwinowskiego wtedy, gdy są wysoce mobilne (szybko się przemieszczają z miejsca na miejsce), są trudne do wykrycia, wchodzą we względnie niewiele interakcji oraz cechy psychopatyczne takich osób są czymś rzadkim w populacji (czyli osób mających takie cechy jest niewiele). W takich warunkach, okolicznościach współpraca między członkami grupy prospołecznej może być wykorzystana przez defektorów w złym celu. Natomiast "defektorzy" są mniej skuteczni wtedy, kiedy stają kimś bardziej pospolitym a antyspołeczne cechy stają się bardziej powszechne (M.C. Seto i in. 1997).
Pomimo że jest oczywiste, iż psychopaci posługują się decepcją w relacjach społecznych, istota i zakres decepcji (oszukiwania, kłamania) nie zostały dostatecznie zbadane.

Badania decepcji (kłamania, oszukiwania) w sferze seksualnej

Poszukiwanie kandydatki/kandydata na żonę/męża, jest sferą życia, w której decepcja (oszukiwanie, kłamanie) może być korzystna. Istnieje wiele podobieństw w stosowanych kryteriach selekcji kandydatki/kandydata na małżonkę/małżonka przez mężczyzn i kobiety, ale z powodu różnic w kontekście zdolności do reprodukcji, mężczyźni kładą większy nacisk na zdrowie i młodość, wskazując na płodność kobiet, podczas gdy kobiety kładą większy nacisk na pozycję społeczną i zasoby mężczyzn, bynajmniej nie tylko materialne, ale także intelektualne, podkreślając zdolność mężczyzny do wspierania potomstwa, dzieci. Odzwierciedlając typowe preferencje kobiet Tooke i Camire uznali, że studenci uczelni przedstawiali się potencjalnym partnerkom, jako bardziej zaradni, godni zaufania, szczerzy i uczciwi niż byli naprawdę (tj. „interseksualna decepcja”). W tym samym czasie, z racji tego, że kobiety stanowią płeć bardziej kapryśną, istnieje silne współzawodnictwo między mężczyznami w walce o kobietę – kandydatkę na żonę. Mężczyźni mogą zatem być intraseksualnie deceptywni przez pokazywanie się jako bardziej seksualnie aktywni w związkach przypadkowych i popularni wśród kobiet niż są naprawdę.
Poza seksualną i nie - seksualną decepcją, psychopaci cechują się krótkimi, niestabilnymi relacjami seksualnymi z innymi, zgodnymi ze strategią krótkotrwałych związków. Jednak opublikowano tylko kilka badań dotyczących siły zależności między psychopatią a wskaźnikami strategii krótkotrwałych związków intymnych. Znaczący wyjątek stanowią badania Robinsa, który stwierdził, że mężczyźni psychopaci mieli skłonność do:

Wyboru na żony młodszych od siebie kobiet.
Większej seksualnej aktywności w związkach przypadkowych, pozamałżeńskich.
Niewierności i zdrady (Robins za: M.C. Seto i in., 1997)..

Wyniki badań M.C. Seto i in. (1997) utwierdzają nas w przekonaniu, że psychopatia jest powiązana ze stosowaniem zarówno decepcji seksualnej, jak i nie - seksualnej oraz ze wskaźnikami strategii krótkotrwałych związków intymnych.
Reasumując, można powiedzieć, że psychopaci stanowią poważne zagrożenie społeczne dla innych, ze względu na swój awersywny sposób postępowania w relacjach intymnych. Wydaje się, że w ich życiu osobistym dominuje podejście instrumentalne, silnie wzmacniane skrajnym egocentryzmem, polegające na bezwzględnym wykorzystywaniu innych ludzi. Psychopaci nie liczą się z konsekwencjami swoich czynów. Nigdy nie dają nic z siebie. Zawsze tylko biorą. Zawsze kochają tylko siebie. Ludzie ci są pozbawionymi skrupułów, egoistycznymi bestiami, raniącymi i stygmatyzującymi innych, niestety także niewinne dzieci. Pomoc psychoterapeutyczna psychopatom, choć możliwa, to jest niezwykle trudna. Ich zdolność do maskowania i ukrywania się za zewnętrzną fasadą psychiczną – tzw. personą (taki jestem dla świata, innych ludzi) sprawia, iż na pozór osoby te mogą sprawiać wrażenie godnych zaufania, empatycznych, życzliwych, otwartych, szczerych, spolegliwych, wspaniałomyślnych (fałszywy self); jednak w rzeczywistości są zupełnie kimś innym np. manipulatorami, prowokatorami, zabójcami, sadystami, dewiantami (prawdziwy self). Pamiętajmy, że wśród psychopatów, znajdziemy nie tylko pospolitych bandytów, tj. morderców, gwałcicieli, ale także osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie oraz osoby niezwykle majętne, atrakcyjne i wybitnie zdolne. O ile udzielenie jakiejkolwiek pomocy psychopacie jest możliwe, o tyle powinna ona co najmniej polegać na zaszczepieniu mu uczucia prawdziwej miłości, polegającej na zdolności i gotowości do długotrwałych i stabilnych relacji intymnych z drugą osobą. Niezwykle ważnym zadaniem jest także wykorzenienie z psychiki psychopaty skrajnego egoizmu, uniemożliwiającego mu nawiązywanie trwałych związków uczuciowych. Psychopatę należałoby także nauczyć traktowania ludzi w sposób podmiotowy, a nie przedmiotowy (instrumentalny). Psychopaci są niestety wytworami środowisk społecznych, w których ich ukształtowano. Za ich skrajnie antyspołeczne działania jest więc odpowiedzialne nasze społeczeństwo.

Na początek

Literatura:

Dolan M. (2004). Psychopathic personality in young people. Advances in Psychiatric Treatment, 10, 466-473.
Seto M.C., Khattar N.A, Lalumiere M.L., Quinsey V.L. (1997). Deception and sexual strategy in psychopathy. Personality and Individual Differences, 22, 301–307.
Vien A., Beech A.R. (2006). Psychopathy: theory, measurement, and treatment. Trauma, Violence, & Abuse, 7, 155-174.