Diagnostyka pedagogiczna / edukacyjna

pomiar diagnostycznyDiagnostyka pedagogiczna jest dziedziną nauki, która dopiero toruje sobie drogę wśród innych dyscyplin (B. Niemierko,1994). Wykazuje silny związek z dydaktyką i pomiarem dydaktycznym, obejmując zarówno teorię, jak i praktykę pedagogiczną. Możemy powiedzieć, że w odróżnieniu od diagnostyki psychologicznej, która skupia się na psychice lub osobowości ucznia oraz socjologicznej, która koncentruje się na środowisku społecznym ucznia, diagnostyka pedagogiczna rozpoznaje proces uczenia się wraz z systemem, w jakim on przebiega. Co ciekawe, nawet przeciwnicy przeceniania kontrolującej roli systemu edukacyjnego oraz przedstawiciele radykalnych nurtów w pedagogice współczesnej, np. antypedagogiki, dostrzegają potrzebę analizowania przebiegu uczenia się w zorganizowanym systemie edukacyjnym, będącym celowym układem sytuacji dydaktyczno-wychowawczych (B. Niemierko, 1994).
Słaby rozwój diagnostyki pedagogicznej jako dyscypliny naukowej w Polsce nie miał raczej związku z falą krytyki ze strony "różnych reformatorów szkolnictwa", "antypedagogów", "edukacyjnych heretyków", ale był prawdopodobnie spowodowany istniejącym w przeszłości ustrojem społeczno-politycznym. Ustrój ten można by nazwać nakazowym lub dyrektywnym, a działania prowadzone w skali makrospołecznej przez politycznych jego zwolenników były zgodne z ideologią komunizmu (okres stalinizmu). W tym niedemokratycznym systemie starano się wykorzystywać diagnostykę edukacyjną czy też pomiar dydaktyczny do zacierania różnic między uczniami lub też do udowadniania, że wszyscy uczniowie są równi pod względem zdolności. Różnorodność uczniów w kontekście różnic intraindywidualnych i interindywidualnych mogłaby być postrzegana jako coś niepożądanego, złego lub "wrogiego klasowo". Naczelnym zadaniem nauczyciela obdarzonego kierowniczą rolą w procesie nauczania socjalistycznego było więc dążenie do tego, by wszyscy uczniowie, mieli, tak jak zdolności, również osiągnięcia na równym, wysokim poziomie, choćby nawet było to niezgodne z prawami natury, z logiką naukową lub religijną.
Po okresie stalinizmu, w czasie tzw. "odwilży" i w kolejnych latach, diagnostyka pedagogiczna zaczęła się znacznie silniej rozwijać, co jednak służyło nie dobru ucznia czy też nauczyciela, lecz socjalistycznemu państwu. Jednym z naczelnych jego zadań, głównie z powodów ideologicznych, była edukacja. Tak więc kompleksowe badanie osiągnięć ucznia w socjalistycznym systemie szkolnym mogło być wykorzystywane dla celów propagandowych, np. po to, by udowodnić "zgniłemu Zachodowi" i Amerykanom, jak to socjalistyczna Polska wspaniale dba o ucznia i edukację wszystkich Polaków. Każdy z nas kto uczęszczał do szkoły w czasach socjalizmu dokładnie wie, jak było naprawdę.

Współcześnie zaś podkreśla się, że ogromna różnorodność uczniów postrzegana przez pryzmat nie tylko ich indywidualnych możliwości poznawczych, ale także pochodzenia etnicznego, wyznawanej religii, statusu socjoekonomicznego, wielojęzyczności, kultury, odmienności, itp. jest faktem, który należy zaakceptować, a nie starać się usunąć ze świadomości pedagogicznej (por. I. Emanuelsson, 1998). Różnorodność uczniów jest kluczowym wyzwaniem współczesności, któremu musi sprostać nowy, odcinający się całkowicie od komunistycznej przeszłości, system szkolny. Powinien on zostać oczyszczony z elementów ideologicznych. Szkoła naszych czasów nie może być narzędziem ani w rękach polityków, ani też żadnej grupy interesu. Obecnie przed diagnostyką pedagogiczną wyłaniają się nowe możliwości działania pedagogicznego. Mają one służyć przede wszystkim podniesieniu jakości kształcenia ogólnodostępnego czy też powszechnego, a nie polityce. Niezwykle przydatna w diagnostyce edukacyjnej staje się obecnie technologia komputerowa (zobacz link - testy komputerowe). Umiejętność wykorzystania specjalistycznego wsparcia informatycznego przez nauczyciela powinna stać się ważnym celem pedeutologicznym w czasach, tzw. społeczeństwa informacyjnego.

LITERATURA:

Brzeziński J. (1997). Metodologia badań psychologicznych. PWN Warszawa.
Emanuelsson I. (1998). Integration and segregation - inclusion and exclusion. International Journal of Educational Research, 2, 95-105.
Niemierko B. (1975). Testy osiągnięć szkolnych. Podstawowe pojęcia i techniki obliczeniowe. WSiP Warszawa.
Niemierko B. (1990). Pomiar sprawdzający w dydaktyce. PWN Warszawa.
Niemierko B. (1994). Diagnostyka edukacyjna, w: B. Niemierko (red.), Diagnostyka edukacyjna. Materiały z konferencji naukowej, która odbyła się w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego oraz w Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku w dniach 25 i 26 czerwca 1993 roku. Gdańsk.
Reber A.S. (1985). Dictionary of Psychology. Penguin Books. London.