SYSTEMY RESOCJALIZACJI

Terminologia
Istota procesu resocjalizacji
Konstruowanie heurystycznego modelu systemu oddziaływań wychowawczych
Funkcje systemu resocjalizacji
Procedury systemu resocjalizacji
Modele systemu resocjalizacji
Właściwości optymalnego modelu według L. Pytki (2000)

Terminologia

Resocjalizacja to ponowna skorygowana socjalizacja osób wadliwie przystosowanych (L. Pytka, 2000). I w tym miejscu należy zdać sobie sprawę z faktu, że w psychopedagogicznej literaturze anglojęzycznej nie spotyka się terminu "resocjalizacja" (resocialization). W jego miejsce używa się takich określeń jak: rehabilitation, correction i treatment, a terminy, o których mowa, różnią się zakresami znaczeniowymi (por. K. Pospiszyl, 1990).
Rehabilitation to: "odzyskanie pierwotnych zdatności" i dotyczy tylko tych osobników, którzy byli dobrze przystosowani zanim weszli na drogę przestępczej lub dewiacyjnej działalności (L. P. Carney, za: K. Pospiszyl, 1990). Termin ten w języku angielskim sugeruje także "powrót do niezależnego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie", a jego zakres jest najszerszy (por. L. P. Carney za: K. Pospiszyl, 1990).
Termin treatment nie ma, jak słusznie zauważa, K. Pospiszyl (1990), odpowiednika w języku polskim i bywa tłumaczony jako traktowanie, oddziaływanie, leczenie. Treatment w odróżnieniu od pojęcia rehabilitation dotyczy tylko takich działań, strategii, technik, które mają na celu zmniejszenie różnego rodzaju dysfunkcji, ułomności, w tym społecznych. Według Rebera (1985), który w podobny sposób definiuje ten termin, treatment to specyficzna procedura opracowana w celu wyleczenia lub zmniejszenia stopnia nasilenia choroby lub innych odchyleń od normy (klinicznej, statystycznej itp.) W statystycznym rozumieniu za normę będziemy mogli uznać np. wyniki znajdujące się między wartością górnego i dolnego kwartyla (jest to 50% wyników); wyniki znajdujące się w okolicach wartości mediany (dokładny środek w szeregu wyników), średniej arytmetycznej lub nie przekraczające wartości 2 odchyleń standardowych od średniej. Termin treatment dotyczy procedur medycznej, farmakologicznej, chirurgicznej lub psychoterapeutycznej (por. A. S. Reber, 1985). Rehabilitacja (rehabilitation) zaś obejmuje zarówno filozofię dotyczącą prawidłowego ludzkiego zachowania się, jak i sposoby oraz metody oddziaływań na zmianę tego zachowania (por. L. P. Carney za: K. Pospiszyl, 1990).
Ponadto w znaczeniu resocjalizacji w języku angielskim używa się takich terminów jak: correctional treatment (oddziaływania korekcyjne); correctional intervention (interwencja korekcyjna); corrective advisory (poradnictwo korekcyjne).
W języku polskim zaś największą popularnością cieszy się termin "resocjalizacja" i ma on zdaniem M. Żebrowskiej najszerszy zakres (por. K. Pospiszyl, 1990). Poza tym w literaturze polskiej spotyka się takie pojęcia jak: psychokorekcja, psychoterapia, terapia pedagogiczna, terapia wychowawcza, psychoedukacja, psychoprofilaktyka.

Istota procesu resocjalizacji

Odbywa się, jak sądzi L. Pytka (2000), pod wpływem celowych oddziaływań wychowawców za pomocą specjalnie do tego celu dobranych metod i środków oddziaływania w danym otoczeniu. Zarówno osoby resocjalizowane, jak i resocjalizujące pozostają we wzajemnych związkach określanych przez teoretyków jako stosunki interpersonalne. Wychowankowie oraz wychowawcy, ich wzajemne relacje w konkretnym otoczeniu fizycznym i społecznym tworzą tzw. rzeczywistość wychowawczą.
Rzeczywistość wychowawcza może być opisywana w sposób:

W obrębie tego drugiego sposobu mieści się pojęcie systemów resocjalizacyjnych.
Przy projektowaniu systemu resocjalizacyjnego należy odwołać się do takich płaszczyzn jak:

Konstruowanie heurystycznego modelu systemu oddziaływań wychowawczych

Resocjalizacja wychowanka jest rodzajem ukierunkowanego wpływu jaki wywiera nań wychowawca. Jest to zarazem sterowanie wychowawcze, które opiera się na pewnych informacjach i środkach, którymi dysponuje wychowawca lub wychowawcy, czyli na układzie sterującym. Układ sterowany zaś, którym jest wychowanek lub grupa wychowanków, w mniejszym lub większym stopniu poddaje się tym wpływom.
Nie wnikając w budowę wewnętrzną systemu sterowanego i sterującego można powiedzieć, iż niezbędnym warunkiem sterowania jest przesyłanie energii i informacji między obu układami. Istnieją zatem określone kierunki sprzężeń. Rodzaj i jakość sprzężeń łączących te układy, występujących w określonych wobec siebie cyklach działań, składają się na tzw. strukturę relacji tworzącego się w opisany sposób systemu oddziaływań wzajemnych, który będziemy nazywać systemem działania. Powstająca w wyniku procesu sterowania nowa jakość złożona z rozmaitych działań i wzajemnych zależności między nimi jest nazwana systemem działania dlatego, że jego elementami są działania, a nie obiekty w sensie realistycznym oraz relacje między nimi. System taki jest systemem dynamicznym. Jeśli faktycznie realizowanym celem systemu działania jest resocjalizowanie jednostek i grup wadliwie przystosowanych, wówczas system taki nazwać można systemem resocjalizacji w danych warunkach (np. instytucji zamkniętej lub środowiska otwartego). Tak więc "systemy resocjalizacji" - to specyficzne systemy działania różniące się rodzajem, porządkiem, dynamiką i nasileniem proponowanych oddziaływań na wychowanków. Chociaż zakładane przez dany system resocjalizacyjny cele szczegółowe, operacyjne (konkretne) są zwykle zbieżne, to jednak cel ostateczny - optymalne uspołecznienie jednostki resocjalizowanej - jest taki sam w każdym systemie resocjalizacyjnym. Na tym właśnie polega jedna z cech systemu zwana ekwifinalnością.
System działających, kooperujących ludzi wykonujących określone czynności jest innego rodzaju systemem niż system działań i relacji zachodzących między nimi. System działania resocjalizującego - w podanym wyżej rozumieniu - jest systemem drugiego rzędu, w którym jego elementami są działania, a jego struktura jest wyznaczona przez uporządkowane relacje między działaniami.
W celu dokonania modyfikacji systemu sterowanego przez system sterujący (resocjalizacja) należy spełnić następujące warunki:

Poza dwoma rodzajami (klasami) czynności wspomnianymi wyżej (uzyskiwanie informacji i zasobów) najistotniejszymi działaniami systemu z punktu widzenia efektywności jego funkcjonowania są trzy następujące klasy (zbiory) czynności:

Schemat 1: Heurystyczny model systemu działań resocjalizacyjnych (źródło: L. Pytka, 2000, s. 203)

Wymienione trzy klasy działań są także powiązane sprzężeniami zwrotnymi, co ilustruje schemat 1.
Jeśli na strukturę systemu działania składają się wzajemne sprzężenia między poszczególnymi działaniami i otoczeniem, to należałoby powiedzieć, iż skuteczność działania systemu jest wyznaczona przez czynniki strukturalne działania, tj. przez następujące sprzężenia między:

Dokładniej, według L. Pytki (2000) efektywność systemu resocjalizacji jest uzależniona od struktury wyeksponowanych wyżej działań, tj. od:

Należy zatem przypuszczać, iż niskie wskaźniki resocjalizacji młodzieży, z jakimi się spotykamy w praktyce wychowawczej, wiążą się z defektami sprzężeń między klasami działań, na które wskazaliśmy, tj. z niepełną, nietrafną diagnozą, błędami postulowania i optymalizowania działań lub brakiem odpowiednich środków lub nieumiejętnością albo niemożliwością ich zastosowania w danych warunkach. Należy jednak dodać, że system działań jest systemem o probabilistycznym a nie deterministycznym charakterze, w związku z tym nie zawsze jesteśmy w stanie przewidzieć skutki jego działania, zwłaszcza w zmieniającym się otoczeniu społecznym.

Funkcje systemu resocjalizacji

L.Pytka wymienia 3 takie funkcje:

Procedury systemu resocjalizacji

Na wstępie należy zdać sobie sprawę z faktu, że aby oddziaływanie miało charakter pełny i efektywny należy dysponować następującymi środkami:

Dotyczą trzech grup oddziaływań:

Efektywność resocjalizacyjna powyższych procedur stosowanych w rozwijaniu funkcji opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych jest uzależniona od:

Modele systemu resocjalizacji

Na schemacie 2 widzimy model nazywany przez L. Pytkę (2000) "skrzynką morfologiczną" systemu działania, uwzględniającą wymiar strukturalny, funkcjonalny i proceduralny. Model ten ukazuje, że w projektowaniu systemu oddziaływań resocjalizujących należy uwzględnić co najmniej 27 klas działań (postulacyjnych, optymalizacyjnych) w zależności od środków realizowania funkcji opiekuńczych, wychowawczych lub terapeutycznych środkami psychotechnicznymi, socjotechnicznymi lub kulturotechnicznymi. Jednak z praktycznego punktu widzenia najważniejsze wydają się działania realizacyjne systemu. Należy jednak pamiętać, iż każdy rodzaj praktycznego działania winien być poprzedzony postulowaniem i optymalizowaniem. Na podstawie modelu, o którym mowa, można wyodrębnić następujące działania realizujące systemu:

Schemat 2: Ogólny model systemu oddziaływań resocjalizujących (źródło: L. Pytka, 2000, s. 208)

Właściwości optymalnego modelu według L. Pytki (2000)

LITERATURA:

Pospiszyl K. (1990).Resocjalizacja nieletnich. Doświadczenia i koncepcje. WsiP Warszawa.
Pytka L. (2000).Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne. Wydawnictwo APS Warszawa.
Reber A.S. (1985).Dictionary of Psychology. Penguin Books.

Na początek